“Winnaar Congolese verkiezingen zal winst moeten delen”

De aanloop naar de stembusdag was vrij rustig, al vonden er begin vorige week in enkel steden wel incidenten plaats en gingen aanhangers van de twee overblijvende kandidaten – de huidige president Joseph Kabila en vice-president Jean-Pierre Bemba – donderdag in Kinshasa herhaaldelijk op de vuist. Na de afzegging van een tv-debat door Kabila reden militanten van Bemba door het stadscentrum en schreeuwden beledigingen aan het adres van Kabila, met zijn 45 procent uit de eerste ronde de huizenhoge favoriet.

In het oosten van het land, waar milities de afgelopen jaren voor veel onrust zorgden, werden de voorbije dagen geen grote ongeregeldheden gemeld.

In de hoofdstad staat Bemba sterker dan Kabila, en daarom is vooral daar de kans groot dat de waarschijnlijke overwinning van de huidige president voor problemen zorgt. Een woordvoerder van de VN, die met een vredesmacht van 17.000 manschappen probeert te beletten dat het land opnieuw naar de wapens grijpt, beschreef de toestand in Kinshasa als “gespannen, maar controleerbaar”.

Zowel Bemba als Kabila hebben beloofd zich aan de spelregels te houden en hun aanhangers op te roepen geen geweld te gebruiken. Na de eerste stemronde op 30 juli, die vrij rustig verliep, kwam het in augustus tot ernstige conflicten tussen de twee kampen, waarbij zeker 35 mensen om het leven kwamen.

Dat scenario kan zich herhalen. “Het is niet de verkiezingsdag die ons zorgen baart”, zegt Bila Kage, een werkloze inwoner van Kinshasa. “We zijn bang voor wat er gebeurt wanneer de resultaten bekend gemaakt worden. We kunnen ons moeilijk voorstellen dat de verliezer zich zomaar gewonnen zal geven.”

Bemba, die in de eerste ronde 20 procent van de stemmen haalde, beschuldigde het kamp van Kabila ervan stembussen gevuld te hebben met extra stemformulieren en telresultaten aangepast te hebben. Bemba ondernam juridisch niets, maar zijn woordvoerders zeggen dat ze met eventuele onregelmatigheden tijdens de tweede ronde wel naar het hooggerechtshof zullen stappen.

De Onafhankelijke Verkiezingscommissie geeft toe dat er onregelmatigheden gebeurd zijn tijdens de eerste ronde. Maar de instelling zegt dat haar medewerkers intussen verder opgeleid zijn en dat er hard gewerkt is aan de knelpunten van de operatie – een hele uitdaging gelet op de 50.000 stembureaus die verspreid zijn over een enorm land met nauwelijks berijdbare wegen en weinig telefoons. “Sommige verantwoordelijken werden betrapt op het vervalsen van de resultaten, maar die zijn nu vervangen”, zegt Desiré Molekela van de Verkiezingscommissie.

Het lijkt erop dat Kabila de tweede ronde zal winnen. Tijdens de eerste ronde volgden de kiezers grotendeels de etnische scheidslijnen die door het land lopen. Kabila haalde het in de oosten van het land, terwijl Bemba het westen veroverde. Intussen is Kabila allianties aangegaan met Antoine Gizenga, een voormalige premier die dankzij een sterk resultaat in het centrum van Congo in de eerste ronde op de derde plaats eindigde, en met Nzanga Moboetoe, een zoon van Joseph Moboetoe die Congo 32 jaar lang regeerde. Theoretisch kan Kabila daardoor niet meer naast de overwinning grijpen.

De Congolese verkiezingen moeten een streep trekken onder gewapende conflicten die het chronisch slecht bestuurde land tussen 1996 en 2002 nog verder toetakelden. Als gevolg van de oorlogshandelingen en het gebrek aan gezondheidszorgen en andere openbare voorzieningen, kwamen miljoenen mensen om het leven. Zowel Bemba als Kabila hadden een aandeel in die burgeroorlog. Westerse diplomaten suggereren dat de verliezer van de verkiezingen de garantie zou kunnen krijgen dat hij niet zal worden vervolgd voor misdaden tijdens de oorlogsjaren die in zijn schoenen zouden kunnen worden geschoven. In ruil daarvoor zou hij zich ertoe verplichten eventuele betwistingen over de verkiezingsresultaten alleen voor het hooggerechtshof aan te vechten, en te verzaken aan wapengeweld. “De winnaar moet zijn winst delen”, zegt een diplomaat die anoniem wil blijven. Anders komen er problemen.”