Swaziland zet stap naar meer vrouwenrechten

Swaziland heeft al sinds 1973 geen grondwet meer. De toenmalige koning Sobhuza veegde die van tafel. Een aanloop naar een nieuwe grondwet kwam er pas in 1996, onder zijn zoon en opvolger koning Mswati III - vooral berucht omwille van zijn buitensporige privé-uitgaven in schril contrast met de armoede van zijn land. Pas nu ligt er een ontwerpvoorstel op tafel, en een datum voor het afronden van de debatten is er nog niet.

Voor de vrouwen van Swaziland staan er alleszins verfrissende dingen in het voorstel. Hoofdstuk 29, helemaal gewijd aan vrouwenrechten, stelt dat vrouwen en mannen gelijk behandeld moeten worden en dezelfde kansen moeten krijgen in politieke, economische en sociale activiteiten.

Om te verzekeren dat het niet bij mooie woorden blijft, is een derde van de parlementszitjes voorbehouden aan vrouwen - een knikje naar de Zuidelijk-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenschap (SADC) die 2005 als uiterste datum vooropstelde om 30 procent van de beleidsposten in de lidstaten te laten bezetten door vrouwen. Vrouwen zullen volledig zelfstandig leningen, contracten en eigendomspapieren kunnen ondertekenen en hun nationaliteit doorgeven aan hun kinderen.

Het ontwerp versoepelt de abortuswet lichtjes. Zwangerschapsonderbreking zou voortaan toegestaan zijn als de fysieke of mentale gezondheid van de vrouw in gevaar is, of als de kans bestaat dat de boreling een onherstelbare mentale of fysieke handicap heeft.

De grondwet neemt vrouwenrechten ernstig, zegt prins David Dlamini, broer van de koning en minister van Justitie; Hij werkte mee aan het ontwerp.

Het bilan is echter niet onverdeeld positief. Het ontwerp zegt dat een vrouw niet gedwongen kan worden een traditie te volgen waar ze naar eer en geweten tegen is. Het gaat dan met name over de traditie dat de schoonfamilie de eigendommen van een overleden echtgenoot kan opeisen, of het gebruik dat een weduwe met een broer van haar overleden echtgenoot trouwt. Dwang verbieden is allemaal goed en wel, maar de grondwet bevat tegelijk een clausule die dergelijke gewoonten intact houdt. Die dubbelzinnigheid opent de deur voor rechtszaken waarin de relatieve waarde van de traditionele en moderne wetgeving zaak voor zaak moet worden uitgevochten.

Er is wel een lichtpuntje, zegt Jan Sithole, de secretaris-generaal van de Vakbondsfederatie van Swaziland. Ons land heeft twee rechtssystemen: de traditionele en de moderne rechtbanken. Het zijn de laatste die over grondwetskwesties zullen oordelen.

Daarnaast is het maar de vraag of gewone meisjes op het platteland in staat zullen zijn zich tegen familietradities te verzetten. Je zou verrast zijn, sommige wel, zegt een vrouwelijke advocaat die al jaren strijdt voor vrouwenrechten in Swaziland. Maar er is wel een informatiecampagne over de nieuwe rechten nodig.

In het algemeen doet de ontwerpgrondwet nog heel wat wenkbrauwen fronsen. Het is de bedoeling dat hij wordt goedgekeurd door het parlement, maar dat gebeurt dan wel op een ogenblik dat politieke partijen verboden zijn in dit zuidelijk-Afrikaanse land. Het ontwerp rept zelf met geen woord over de vraag of politieke partijen toegelaten moeten worden, hoewel het wel vrijheid van vereniging toelaat. Ten slotte geef de tekst de koning het recht deze en andere rechten op te schorten als hij oordeelt dat dit in het publieke belang is. Wat dat publieke belang inhoudt, staat er niet. Dit schept mogelijkheden voor misbruik, zegt Joshua Mzizi, het hoofd van de plaatselijke mensenrechtenorganisatie. (ADR)