Martelende priester draagt de mis op achter tralies

Von Wernich werd in oktober 2007 veroordeeld door een rechtbank in La Plata, 57 kilometer ten zuidoosten van Buenos Aires. Hij werd medeplichtig bevonden aan de moord op zeven leden van de Peronistische guerrillaorganisatie Montoneros, die in de jaren zeventig actief was, 31 gevallen van marteling en 42 gevallen van vrijheidsberoving tijdens de “vuile oorlog” in Argentinië (1976-1983).
 
De Cámara de Casación, het hoogste hof waar men in Argentinië in beroep kan gaan bij criminele zaken, hield het vonnis in 2009 staande.

Martelkampen

Als politieaalmoezenier bij de beruchte provinciale politie van Buenos Aires, had Von Wernich de functie van inspecteur. Hij bezocht frequent de geheime martelkampen en moedigde politieke gevangenen aan om informatie te verstrekken, om zo marteling te voorkomen.
Katholieke kerkleiders zwegen tot nu toe in de zaak van de eerste katholieke geestelijke die is veroordeeld voor massamoord. Een bron binnen de katholieke kerk die anoniem wil blijven, zegt dat Von Wernich de mis opdraagt in de Marcos Paz-gevangenis, 50 kilometer ten westen van Buenos Aires.
“Er zal ongetwijfeld een sanctie volgen”, voorspelt die bron, maar in welke vorm dat gebeurt, is afhankelijk van Von Wernichs superieur, bisschop Martín Elizalde van het diocees Nueve de Julio.
Priesters die betrokken zijn bij de progressieve basisgemeenten die de bevrijdingstheologie aanhangen, aan het andere einde van het spectrum dan Von Wernichs rechtse ideeën, willen geen commentaar geven op de kwestie.

Valse naam

Von Wernichs parochianen in Marcos Paz vormen een ongewoon gezelschap. De priester deelt de gevangenis met tientallen voormalige folteraars, inclusief voormalige hoge militairen zoals ex-marinekapitein Alfrede Astiz, ook wel bekend als de Blonde Engel des Doods, en de voormalige marinekapitein Jorge Acosta, alias De Tijger, die hoofd was van de inlichtingendienst van de marineschool ESMA, het beruchtste martelcentrum tijdens het dictatoriale regime.
Andere medegedetineerden zijn de voormalige politiechefs Luis Abelardo Patti en Miguel Ángel Etchecolatz.
Von Wernich was zeven jaar uit beeld, nadat hij in 1996 naar Chili verhuisde. Daar was hij onder valse naam parochiepriester in de stad Valparaíso.
 
Hoewel er een arrestatiebevel tegen hem was uitgevaardigd, duurde het nog tot 2003 voordat hij opgespoord, gearresteerd en uitgeleverd werd. Dat gebeurde nadat het Argentijnse Congres de amnestiewetgeving die in de jaren tachtig een einde maakte aan de vervolging van mensenrechtenschenders, terugdraaide. Oude zaken konden daardoor heropend worden.
Tijdens de rechtszaak in 2007, getuigden onder anderen 41 slachtoffers van marteling tegen Von Wernich. De rooms-katholieke Kerk heeft sinds het herstel van de democratie in 1983 in de zaak-Von Wernich het standpunt ingenomen dat het aan de rechtbank is om daarover uitspraak te doen. 

Kerkelijke wetten

Na de veroordeling van Von Wernich reageerde bisschop Elizalde met een korte verklaring. “We bidden voor hem, opdat God hem mag bijstaan en hem de nodige genade mag geven om de aangerichte schade te begrijpen en te herstellen.” In de verklaring verontschuldigt het bisdom zich voor het feit dat “een priester, door zijn acties of nalatigheid, zo ver verwijderd is geraakt van de missie die hem was toevertrouwd.”
De bisschop zei ook dat “op de daarvoor bestemde tijd de kwestie-Von Wernich behandeld zal moeten worden volgens de kerkelijke wetten.”
 
Tijdens de Argentijnse dictatuur onderhielden de meeste kerkleiders nauwe banden met het regime, dat ze openlijk steunden.
Enkele honderden kerkelijke activisten, en zo’n dertig geestelijken en zestig leken, werden echter vermoord tijdens de dictatuur. Onder hen bevonden zich de bisschoppen Enrique Angelelli en Carlos Ponce de León, en drie priesters en twee seminaristen die werden vermoord in de San Patriciokerk in Buenos Aires. 

Niets misdaan

“De overgrote meerderheid van de bisschoppen vindt dat Von Wernich niets misdaan heeft”, zegt Fortunato Mallimaci, die bij de Nationale Raad voor Wetenschappelijk en Technisch Onderzoek (Conicet) onderzoek doet naar de sociologische geschiedenis van het katholicisme.
In hun ogen, zegt hij, deed Von Wernich slechts zijn werk als priester, “wat in die tijd betekende dat je het leger steunde tijdens een verschrikkelijke tijd die veroorzaakt was door de aanvallen van marxisten.”
Mallimaci, die ook hoogleraar is aan de Universiteit van Buenos Aires, zegt dat de nauwe banden tussen de kerk en het leger een gevolg zijn van historische factoren. “Sinds de onafhankelijkheid van het land zien kerkleiders zichzelf als steunpilaren voor het vaderland en de natie, verheven boven politieke partijen.” In lijn met die visie, vindt het merendeel van de Argentijnse bisschoppen dat vervolging voor misdaden tegen de menselijkheid gestopt moet worden.
Kardinaal Bergoglio vindt dat verzoening slechts kan plaatsvinden als erkend wordt dat er aan beide kanten misdaden zijn gepleegd, zegt Mallimaci. “Als alleen de ene kant berecht wordt, dan is dat in de visie van de kardinaal omdat het land nu bestuurd wordt door een regering van   linkse guerrillero’s.” Extreemrechts associeert president Cristina Fernández en haar voorganger, Néstor Kirchner, met de Montoneros.
Bergoglio is door diverse religieuze orden bekritiseerd om zijn gedrag tijdens de dictatuur, ook door de jezuïetenorde waartoe hij behoort.