Braziliaanse middenklasse krimpt

De middenklasse die door de industrialisering van het land vorige eeuw alleen maar leek te kunnen groeien, krimpt in werkelijkheid al sinds het begin van de jaren 80. Voor de Braziliaanse sociologen begint de ‘middenklasse’ bij een maandinkomen van 1.000 real (279 euro) per persoon. In 1981 haalde 42,5 procent van de Brazilianen die grens, in 2002 was dat aandeel geslonken tot 36 procent. Dat blijkt uit een studie van economieprofessor Waldir Quadros van de Universiteit van Campinas.

Maar de echte middenklasse is volgens professor Quadros nog veel kleiner geworden. Wie erbij wil horen, moet de laatste jaren steeds meer geld uitgeven aan hebbedingen die vroeger niet bestonden: computers, een internetaansluiting, zaktelefoons, een dvd-speler en buitenlandse wijn bijvoorbeeld. Heel wat Brazilianen kunnen dat: Braziliaanse rechters en volksvertegenwoordigers verdienen bijvoorbeeld veel meer dan hun collega’s in de VS, en een flink aantal andere ambtenaren en bedrijfsleiders heeft ook een royaal inkomen. Eind de jaren 90 had een kwart van de Braziliaanse gezinnen de beschikking over meer dan 28.000 euro per jaar.

Maar huishoudens die een beetje pech hebben, glijden snel van de sociale ladder. De groep net onder de middenklasse, die niets te veel heeft maar nog niet arm kan worden genoemd, wordt in relatieve termen nauwelijks groter. Maar het leger arme Brazilianen groeit almaar aan. Het aandeel mensen dat in ellende leeft steeg volgens de studie van 30,5 procent in 1981 tot 35,9 procent in 2002. Een groot deel van die Brazilianen bezit echt niets: in 1998 kon bijna een kwart van de bevolking hoogstens 2 dollar per dag uitgeven.

De belangrijkste oorzaak van die verpaupering is volgens de studie het gebrek aan economische groei. Daardoor steeg de werkloosheid in de jaren 90 pijlsnel. De hoge buitenlandse schuldenlast, de inflatie en de instabiele real fnuiken een duurzaam herstel van de Braziliaanse economie, oordeelt professor Quadros. Momenteel groeit de economie weer, maar de kwaliteit van die groei is bedenkelijk. In de eerste helft van het jaar kwamen er 1,2 miljoen nieuwe banen bij, maar aan het merendeel daarvan hing een loon vast van minder dan 270 real (76 euro) - maar nipt boven het minimumloon van 260 real.

Volgens Jan Wiegerinck, de voorzitter van Gelre, een Braziliaanse onderneming die gespecialiseerd is personeelsbeheer, krijgt arbeid in Brazilië weinig waarde toegemeten. Gelre lag mee aan de basis van de studie van professor Quadros. Om de inkomens op te trekken is een mentaliteitswijzing nodig, maar volgens Wiegerinck moeten ook de productiviteit en de kwaliteit van het onderwijs omhoog. Zonder een betere verdeling van de inkomens zal Brazilië in elk geval niet ver komen. Nu nemen de 10 procent rijkste Brazilianen 48 procent van de nationale rijkdom voor hun rekening. Door het afkalven van de middenklasse wordt de kloof tussen heel rijk en arm almaar breder.

Ook in de buurlanden van Brazilië met een traditioneel sterke middenklasse, zoals Argentinië en Uruguay, is de achteruitgang van de middenklasse merkbaar. (PD/ADR)