Duits Centrum voor Politieke Schoonheid: politiek activisme op het scherp van de snee

Met de actie “Flüchtlinge Fressen” dreigde de groep artistieke activisten ermee om vluchtelingen, vrijwilligers, voor de tijgers te gooien als Duitse beleidsmakers een passage uit de Duitse wet, die het voor vluchtelingen onmogelijk maakt met het vliegtuig naar Europa te komen, niet schrapte. Berlijn is het nieuwe Rome, centrum van het Europese rijk, en de politieke machthebbers beslissen over leven en dood in de arena en daarbuiten.

Elke dag wagen duizenden vluchtelingen de oversteek over de Middellandse zee in schamele bootjes, waarvan vele verdrinken. Ondertussen verrijzen nieuwe muren aan de grenzen van Europa. Met acties als “Flüchtlinge Fressen” klaagt de groep van ongeveer 70 kunstenaars, het moorddadige Europese beleid tegenover vluchtelingen en ander onrecht aan.

Op hun website zeggen de activisten van de groep dat onze morele omgang met vluchtelingen de erfenis van de Holocaust teniet doet. In het aanzien van zo veel gruwel besloten Europese machten om dit nooit meer te laten gebeuren. Echter, nu miljoenen mensen onze hulp nodig hebben, kijkt Europa opnieuw de andere kant op.

Agressief Humanisme

“Fluchtlinge Fressen” is de recentste in een lange rij van acties die de groep onderneemt om de vluchtelingenproblematiek en de morele rol van Europa daarin aan de kaak te stellen. In 2014, naar aanleiding van de 25^ste verjaardag van het vallen van de Berlijnse muur, ontvreemden ze 14 witte kruizen, ter ere van de slachtoffers van de muur. Deze werden getransporteerd naar de grens tussen Bulgarije en Turkije, waar een nieuwe muur is ontstaan tegen vluchtelingen.

De tragedies die wij als Europeanen hebben afgesloten, het nazisme, het optrekken van muren, zijn nog steeds aanwezig in de wereld. Het ZPS wijst ons er op dat we ook nu een morele plicht hebben tegenover diegene die lijden, ook al komen ze uit andere delen van de wereld.

De acties van het ZPS worden geïnformeerd door wat ze zelf “agressief humanisme” noemen. Ze gaan er vanuit dat vandaag de dag mensenrechtenactivisten niet extreem genoeg meer zijn. Vroeger was activisme iets radicaal, levensbedreigend. Nu deinzen groepen als Amnesty International er voor terug om ook maar iets illegaal te ondernemen, aldus een paper die de groep over agressief humanisme schreef.

Deze terughoudendheid zorgt er voor dat activisme de kracht verliest om effectief een verschil te maken, aldus het ZPS. Door zichzelf niet op het spel te zetten, blijven mensenrechtenorganisaties dan wel binnen de grenzen van het legale, maar ze helpen de mensen in pakweg Somalië er weinig mee vooruit.

De Symboliek Overstijgen

De acties van het ZPS zijn dan ook niet louter symbolisch op te vatten. Ze willen actief een verschil maken in de wereld, uit de sfeer van de kunst treden en handelen in de realiteit. Zo hebben ze in samenwerking met Oostenrijkse staat reddingpontons in de Middellandse zee losgelaten. Deze drijven nu rond en kunnen overstekende vluchtelingen helpen te overleven.

‘Het resultaat was een ongeziene media-aandacht voor de wapendeal, die daardoor uiteindelijk werd afgeblazen.’

In 2012 loofde het ZPS een beloning van 25,000 euro uit aan een eenieder die bewijzen van criminele activiteiten van de wapenfabrikant Kraus-Maffei Wegmann kon aandragen. Deze wapenfabrikant had net een deal gesloten met het Saoedische regime voor de leveren van 270 Leopard-2-tanks. Het resultaat was een ongeziene media-aandacht voor de wapendeal, die daardoor uiteindelijk werd afgeblazen.

Het is echter niet altijd duidelijk in hoeverre hun acties de symboliek overstijgt. De meeste resultaten van hun acties zijn het gevolg van de media-aandacht er rond, eerder dan de acties zelf. En wanneer ze dan toch dreigden met reële actie, zoals met de tijgers, bliezen ze het op het laatste moment (gelukkig) af. Het verlangen om aan het fictionele te ontsnappen is overduidelijk aanwezig, maar in de realiteit draait het niet altijd zo uit.

Morele en Politieke Schoonheid

De schoonheid in hun naam verwijst volgens het ZPS naar de schoonheid van het morele handelen. In een situatie waarin de meeste mensen gedesinteresseerd zijn geraakt in de politiek, is actief politieke actie ondernemen om morele wantoestanden aan te klagen een heroïsche, esthetische handeling. Het verwijst ook naar wat de Duits-Amerikaanse filosofe Hannah Arendt de hoogste vorm van menselijke activiteit noemt: het politieke handelen tussen mensen.

‘Actief politieke actie ondernemen om morele wantoestanden aan te klagen is een heroïsche, esthetische handeling.’

Anderzijds verwijst die schoonheid ook naar de esthetische kant van hun acties, die ze zelf tot nader order nog steeds als kunst omschrijven. Ze zeggen zelf aan politieke performancekunst te doen. Een van hun grote inspiratiebronnen is dan ook de performance “Schlingensiefs Container” van Christoph Schlingensief uit 2000. Dit was een soort realityshow, waar het publiek echte asielzoekers niet naar huis, maar uit het land konden stemmen.

Het is niet altijd duidelijk in hoeverre hun acties nog kunst zijn of gewoon politiek activisme. Volgens André Leipold, een van de oprichters van het ZPS, is die vraag overbodig, aangezien het nutteloos is om te denken in hokjes die kunst en politiek verdelen. De twee liggen volgens hem in elkaars verlengde. Een politieke daad kan schoonheid in zich dragen, net zoals een kunstwerk politieke implicaties kan hebben.

Kunst heeft het vermogen om ons te schokken en ons te doen nadenken over onze realiteit. In 2015 bracht het ZPS de lichamen van asielzoekers, die gestorven waren terwijl ze Europa probeerden te bereiken, naar Duitsland. Dit vestigde de aandacht op het lot van de vluchtelingen die sterven terwijl ze Europa proberen te bereiken, en wiens lichamen vaak in massagraven terechtkomen.

Vanwege het feit dat hier een spektakel rond gemaakt werd, waren vele mensen, waaronder migrantengemeenschappen in Duitsland gechoqueerd. De acties van het ZPS worden vanuit verschillende hoeken bekritiseerd. Zowel omdat hun acties vaak met de illegaliteit flirten, maar ook omdat ze het lijden van anderen zouden gebruiken om hun eigen artistieke ambities te bereiken. Hoe dan ook, het ZPS slaagt er wel in om mensen, onder andere dankzij het spektakel, te laten nadenken over de urgentie van bepaalde problemen, zoals de vluchtelingencrisis, die vandaag nog steeds gaande is. De voorbije week heeft de Italiaanse kustwacht weer meer dan 10,000 mensen op de middellandse zee gered.