Ineos staat haaks op een klimaatneutrale en circulaire toekomst

Schaliegas getorpedeerd in Engeland: waarom dit ook België aanbelangt

© Andy Gheorghiu

 

De beslissing in Engeland om fracking van schaliegas stop te zetten is van kapitaal belang. Niet alleen het lokale milieu en de gemeenschap varen er wel bij, maar ook het milieu en onze portemonnee. Ook in eigen land is het een goed idee om geld, middelen en beleid niet in te zetten voor risicovolle projecten in fossiele schalievoorraden, zoals het geval is bij de investeringen van Ineos in Antwerpen.

Een keerpunt in het Britse energiebeleid

De Britse regering voerde vorige week een moratorium in op fracking in Engeland (in Schotland, Wales en Noord-Ierland waren al maatregelen tegen fracking van kracht). De beslissing is een belangrijk kantelpunt na jarenlang protest van de Britten tegen dit vervuilend ontginningsproces. Sinds 2015 was de ontwikkeling van fracking een prioriteit in het energiebeleid van de regering. Daar komt nu abrupt een eind aan.

Dat komt door een nieuw rapport van de Britse Oil en Gas Authority, waaruit blijkt dat het onmogelijk is de omvang te voorspellen van de aardbevingen die tijdens het frackingproces ontstaan. Dat maakt dat de gevolgen niet verzekerbaar zijn - en politiek dynamiet. De regering zal geen nieuwe projecten toestaan ‘zonder overtuigend bewijs’ dat fracking veilig kan.

Het gaat om een moratorium en geen verbod. Sommige commentatoren beschouwen het daarom eerder als een strategische zet in functie van de aangekondigde verkiezingen in december. Fracking is namelijk onpopulair in het VK. Het antwoord van de Labour-oppositie is dan ook duidelijk: zij gaan voor een definitief verbod.

De lijdensweg van fracking in het VK

De ontginning van schaliegas en -olie in het VK kampte al langer met problemen. Vorig jaar werden vrijwel alle vergunningen voor de industrie geweigerd. De beslissingsprocedures gingen ook steeds langer duren: vijf jaar geleden nam dit 13 weken in beslag, nu was dat opgelopen tot 58 weken. Op de enige testsite waar actief gefrackt wordt met een horizontale boorschacht, in Preston New Road (nabij Blackpool) door het bedrijf Cuadrilla, werden de activiteiten voortdurend stilgelegd door aardbevingen.

Vorig jaar werden vrijwel alle vergunningen voor de industrie geweigerd.

Eind augustus vond er de hevigste tot nu toe plaats. In dezelfde maand onthulde nieuw onderzoek van de universiteit van Nottingham dat de schaliereserves in het VK veel kleiner zijn oorspronkelijk vooropgesteld. In 2013 werd beweerd dat schaliegas ruim 50 jaar van de huidige vraag zou leveren. Dat cijfer wordt nu teruggebracht naar minder dan 10 jaar.

Hoewel de businesscase voor fracking nog onduidelijk is, belet dat bedrijven zoals Cuadrilla niet om te lobbyen voor soepelere regelgeving. Cuadrilla staat het verst, maar het is Ineos, dat ook een fabriek heeft in ons land, dat over een grotere oorlogskas en de meeste schalielicenties beschikt: 1,32 miljoen hectare in totaal. Ineos heeft ook participaties in iGas, een andere speler in de frackingindustrie. 

Het is dus ergens logisch dat het bedrijf een al eerder ingevoerd moratorium tegen fracking in Schotland in de rechtbank aanvocht, echter zonder succes. Minder koosjer is het bredere beleid van Ineos om Europese klimaat- en milieuwetgeving te saboteren, of om vakbonden de arm om te wringen bij sociale onderhandelingen. Dat gebeurde in de olieraffinaderij van Ineos in het Schotse Grangemouth. Dit zijn bedrijven die alles uit de kast halen en geen middel onbenut laten.

Geen interessante case voor investeerders

Zelfs al blijft het bij een moratorium, dan nog betekent het mogelijk de doodsteek voor schaliegas in het Verenigd Koninkrijk. De belofte van een ‘shale boom’ zoals in de Verenigde Staten is doorprikt: het is onduidelijk waar en wanneer investeringen kunnen plaatsvinden en het potentieel is al bij al beperkt. De regels zijn strikter en ook de exploitatiekosten zijn hoger dan in de VS, het burgerprotest is groot en de businesscase is absoluut niet robuust. Een dodelijke cocktail voor het investeerdersvertrouwen.

Dat vertrouwen daalt nog meer als ze naar de Amerikaanse situatie kijken, nochtans het voorbeeld waar de ontginning van schalievoorraden massaal is doorgebroken. Het verhaal is bekend. Door de shale boom is de VS opnieuw de grootste producent van olie en gas ter wereld. Op slechts enkele jaren tijd transformeerde het van importeur naar exporteur, en drukte het de prijzen van fossiele grondstoffen. Een belangrijk geopolitiek voordeel tegenover Rusland en de OPEC.

Toch slagen de Amerikaanse producenten er niet in om rendabel te zijn. In de voorbije vier jaar zijn ongeveer 175 olie- en gasbedrijven overkop gegaan in de VS (en Canada), goed voor ruim 100 miljard dollar aan schulden die hun investeerders niet meer zullen terugzien. Zelfs toen de olieprijs in 2012 en 2013 op 100 dollar stond, slaagden schaliebedrijven er niet in om meer inkomsten dan uitgaven te realiseren.

Een gevaarlijk piramidespel

De bedrijven kampen voortdurend met een negatieve cashflow, en kunnen enkel overleven door nieuwe schuld aan te gaan. Om die schulden aan te kunnen moeten ze hun kosten drukken en ontginning efficiënter maken. Die kosten zijn inderdaad fors gezakt over de jaren, maar houden nog steeds geen gelijke tred met de schuldopbouw. De voorbije jaren hebben deze bedrijven tijd gerekt door de interest te dekken met extra schulden. Dat kan niet eindeloos duren.

 

Op tien jaar tijd heeft de schaliesector 280 miljard dollar meer uitgegeven dan ze heeft verdiend. Ondanks druk van investeerders om te stoppen met productie te maximaliseren en winsten te genereren, slagen ze daar niet in. De opbrengsten van schaliebronnen dalen snel, dus moeten ze voortdurend nieuwe bronnen aanboren om productie op peil te houden en hun schulden af te betalen. Ze moeten steeds sneller lopen, maar blijven eigenlijk ter plaatse trappelen.

De meeste bedrijven zijn te klein en beschikken niet over voldoende kapitaal om tegelijkertijd te groeien en hun investeerders terug te betalen. De situatie voor frackers is erg precair. En ook in de VS blijken de mooie beloftes van weleer fata morgana’s: de schaliesites produceren veel minder dan ze eerst voorspiegelden aan investeerders. De vraag is dan ook hoe deze bedrijven hun schulden zullen afbetalen. Voorlopig is de conclusie dat de investeerders (waaronder pensioenfondsen) zijn meegesleurd in een piramidespel dat onvermijdelijk als een kaartenhuisje in elkaar zal storten. 

Consolidatie

Daarom is momenteel een consolidatiegolf op til. De kleinere bedrijven gaan failliet en de iconische en bekende olie- en gasbedrijven slokken de kleintjes op. Zo gokt Shell op Amerikaanse schalie in afwachting van diepzee-ontginning, idem voor ExxonMobil, of BP dat Shell en Chevron te vlug af is: 10 miljard schalievoorraden van BHP Billiton, dat eerder voor 13 miljard dollar waarde afschreef. Pour la petite histoire: de voorzitter van BHP vond achteraf dat hun investering van 20 miljard dollar een historische vergissing was.

De kleinere bedrijven gaan failliet en de iconische en bekende olie- en gasbedrijven slokken de kleintjes op.

Waarom gaan de grote bedrijven dan mee in die consolidatiegolf? Omdat de nieuwe olie- en gasvondsten op een historisch laagtepunt zijn beland. Bovendien stijgen exploratie- en exploitatiekosten terwijl de nieuwgevonden voorraden kleiner worden. En verder zijn de nieuwe velden dikwijls op risicovolle of onstabiele plaatsen te vinden. Kortom, ze zoeken quick wins in schalievoorraden. Hoewel ze over grotere kapitaalvoorraden beschikken, zijn er verder weinig aanwijzingen dat de grote spelers in de olie- en gassector het beter zullen doen dan de schaliepioniers.

Een klimaatramp

Heel wat grote olie- en gasbedrijven stellen een transitie naar gas (en gebruik van fracking) in het vooruitzicht vanuit het idee dat de verbranding van gas voor energie beter is voor het klimaat dan steenkool. Hetzelfde argument duikt op in de chemie. De productie van plastics uit ethaan (van schaliegas in de VS bv.) stoot een pak minder uit dan gebruik van nafta (op basis van olie). Dat is een argument dat wordt ingezet bij de inplanting van de nieuwe installaties van Ineos in Antwerpen.

Los van de meer systemische vragen daarbij, klopt dat enkel als je geen rekening houdt met de distributieverliezen en de methaanlekken die plaatsvinden bij schaliegasontginning. Studiewerk aan Cornell University geeft aan dat 3,6 tot 7,9 procent van het methaan bij schaliegasontginning weglekt. Zodra meer dan 3,2 procent van het methaan weglekt, is het voordeel van een switch van steenkool naar gas verloren. Methaan is immers een enorm krachtig broeikasgas.

Sinds 2007 zien we een felle stijging van de wereldwijde methaanuitstoot (na een plateau rond het jaar 2000). Dit valt samen met de ontginning van schalievoorraden in de VS. Een recente en veelbesproken vervolgstudie van Robert Howarth aan Cornell University geeft een oorzakelijk verband aan: de schaliegasontginning zou verantwoordelijk zijn voor de helft van de wereldwijde toename.

 

Dat is belangrijk, want het Amerikaanse milieu-agentschap EPA heeft toegegeven dat de methaanuitstoot groter is dan aanvankelijk gedacht. De metingen van het agentschap komen consequent niet overeen met de realiteit. Onderzoekers van Carnegie Mellon University hebben proefondervindelijk ontdekt dat de uitstoot bij heel wat schaliegasontginningen oploopt tot meer dan 4,5 procent. Er zijn bovendien tal van andere voorbeelden te vinden. Het belang kan niet onderschat worden, zoals ook onderzoekers in het wetenschappelijke tijdschrift Nature aangeven: snelle oplossingen voor methaan en HFC-gassen zijn cruciaal.

Als kers op de taart wil Amerikaans president Trump, helemaal in lijn van zijn doldwaze beleid, de bestaande maatregelen van de EPA tegen methaanlekken schrappen. Gekker moet het niet worden.

Wat betekent dit voor België?

Zowel op het vlak van het klimaat als het energiebeleid hebben de Tory’s in het VK een verstandige zet gedaan, hoewel die misschien vooral ingegeven is uit politiek-tactische overwegingen. Hoe moeten wij hiermee omgaan? In België bestaat geen animo om fracking toe te passen. Wel importeren we grondstoffen afkomstig uit fracking. Een project in het bijzonder vraagt hierbij de aandacht: de geplande investeringen van Ineos in de Antwerpse haven.

De grondstoffen voor de twee megafabrieken zullen afkomstig zijn van Amerikaans schaliegas.

De grondstoffen voor de twee megafabrieken zullen afkomstig zijn van Amerikaans schaliegas. Dat is problematisch vanuit klimaatoogpunt, maar ook zorgwekkend voor de toekomst van onze industrie. Een grote uitdaging is net om die industrie tijdig klimaatneutraal en circulair te krijgen, zoals onderzoeker Tomas Wyns van de VUB uitstekend uitlegt. Dat kan, maar dan moeten het industrieel beleid aangepast zijn aan die uitdaging. Ons land moet de juiste investeringen aantrekken en geschikte wortels, infrastructuur en visie aanleveren om dat mogelijk te maken.

Dat ontbreekt vooralsnog. Er zijn geen engagementen of plannen om die doelstellingen te bereiken. Integendeel, de vorige Vlaamse regering geeft een waarborg van ‘minder dan een half miljard maar meer dan 250 miljoen euro’ voor de investeringen van Ineos in Antwerpen. De vraag is wanneer die waarborg in ons gezicht zal ontploffen. Vroeg of laat barst de schaliebubbel, en dan is de vraag of de verliezen net zoals de bankencrisis op de rug van de belastingbetaler terechtkomen. 

Echte verandering

We hebben geen kleine verbeteringen nodig, maar echte verandering voor onze industrie. Het gaat om de omslag van fossiel naar recyclaat en hernieuwbare grondstoffen, nieuwe productieprocessen, materiaalefficiëntie en nieuwe circulaire businessmodellen. Die vinden we vooralsnog niet bij Ineos: dat bedrijf sluit zich zelfs niet aan bij de groep bedrijven die nieuwe, elektrische krakers willen ontwikkelen. Het voorziet geen CO2-captatie, noch doorgedreven circulariteit. Het gebruikt schaliegas, dat zowel op economisch als klimaatvlak absoluut onverantwoord is. Kortom, Ineos staat haaks op een klimaatneutrale en circulaire toekomst. 

Ineos staat haaks op een klimaatneutrale en circulaire toekomst. 

Het tragische is dat het bedrijf dat zomaar kan doen, omdat Vlaanderen helemaal geen strategie heeft voor de zware industrie: geen kader en geen randvoorwaarden die toekomstperspectief bieden. Sterker nog, zonet is bekendgemaakt dat de Provincie Antwerpen een kapvergunning heeft toegekend, zodat Ineos de voorbereidingen kan treffen om de installaties te bouwen.

Zo zet onze regio de toekomst van haar eigen industrie eigenlijk buitenspel. Zoals de zaken er nu voorstaan, is het ironisch genoeg net de milieubeweging die het meest begaan is met de toekomst van de industrie in de haven van Antwerpen. Want die zal klimaatvriendelijk moeten zijn - of niet zijn. 

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • BBL, Tournevie, Zeronaut

    Olivier Beys is beleidsmedewerker bij Bond Beter Leefmilieu, initiatiefnemer van Tournevie en blogger bij Zeronaut. 

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.