Eiwitten: uitdaging voor de 21ste eeuw

Wereldwijd wordt één derde van wat wereldwijd aan voedsel geteeld wordt, verspild. Gelukkig ontstaan in tijden van extreme globalisering wereldwijd initiatieven voor “herlokalisering” van de landbouw. In Japan bestaat al lang – sinds de Minematacrisis van kwikvergiftiging in zee- de “seikatsuclub”. Het fenomeen inspireerde anno 1996 Vlaamse Voedselteams om de band tussen boer(in) en consument (de “eter”) te herstellen. Nadien ontstonden allerlei modellen van voedselmanden, hoeveverkoop, de Buurderij, CSA (Community Supported Agriculture), etc.

In Brazilië kennen we het inspirerende Rede Ecovida ^(*). Natuurlijke kringlopen op het bedrijf (of tussen samenwerkende bedrijven in de buurt) worden hersteld. Mineralen en nutriënten komen minder of niet meer van overzee. Eigen eiwitteelten (gras-klaver, luzerne, erwten en bonen, lupinen, hennep, soja, …) worden in het teeltplan geïntegreerd; voedselkilometers gereduceerd.

Op Vlaams niveau wordt liever over voedselverlies gesproken. Verspilling klinkt wat te confronterend voor ons op verspilling gestoeld systeem…

De petroleumlandbouw wordt aan banden gelegd door minder of geen chemie meer in te zetten. Er wordt (door een minderheid weliswaar) nagedacht om de bodem niet langer dicht te rijden met te grote landbouwmachines. De no-tillage-beweging (niet meer ploegen) groeit.

Ondertussen wordt één derde van wat wereldwijd aan voedsel geteeld wordt, verspild. Gelukkig groeide de laatste vijf jaar het bewustzijn dat we dit kunnen doen dalen en zo de klimaatbelasting alvast verminderen. Op Vlaams niveau wordt liever over voedselverlies gesproken. Voedselverspilling klinkt wat te confronterend voor ons op verspilling gestoeld systeem…

Boer en boerin aan zet

Een verstandige landbouw, die dan ook meer kennis van de boer(in) vraagt, kan potentieel heel wat koolstof opslaan. Permanent grasland is hiervoor primordiaal. Bacteriën in een goed onderhouden weiland kunnen zelfs de methaanuitstoot van de koeien neutraliseren en benutten voor de plantengroei. Het Vlaamse landbouwbeleid zou dan ook best de zoogkoeienpremie omzetten in een premie voor boeren met minder runderen per hectare, maar met meer oog voor opslag van CO2. Laat “minder en beter vlees” het devies worden.

In Vlaanderen neemt de humuslaag angstwekkend af door het overvloedig gebruik van kunstmest. Nochtans is naast grasland de zorg voor een gezonde humuslaag een belangrijk “instrument” om koolstof in de landbouwbodems op te slaan. In plaats van klimaatverstorend kan de landbouw zo mee helpen om de klimaatopwarming te milderen.

Bomen en struiken stonden in de weg voor de mechanisering.

Wervel zette vanaf 2001 in Vlaanderen agroforestry terug op de kaart. Eigenlijk gaat “bomenlandbouw” om een wijsheid die we 2000 jaar geleden van de Romeinen erfden. Na de Tweede Wereldoorlog werd het met de “conservatieve modernisering” (=Braziliaanse uitdrukking) van de landbouw vergeten. Bomen en struiken stonden in de weg voor de mechanisering.

De laatste jaren werd de praktijk door de Vlaamse overheid overgenomen en op Europees vlak werd een netwerk van initiatieven opgericht. Begin juni 2019 was er in Montpellier een agroforestry-wereldcongres. Lees de opgemerkte eindverklaring.

De vleeseter aan zet

Onze landbouw is eenzijdig gefocust op “vleesproductie”. Het woord “productie” zegt meteen al iets over onze verhouding t.o.v. “nutsdieren”: dieren 100 % in functie van de mens. De hoge vleesconsumptie en vleesexportbelangen leggen beslag op veel grond (en water), zowel zichtbaar rond de boerderijen, als onzichtbaar voor soja overzee. Bij de berekening van de CO2-uitstoot van de heersende landbouw wordt dan ook steevast de uitstoot elders voor ons systeem vergeten.

De wereldbevolking verdubbelde in vijftig jaar, maar in dezelfde periode vervijfvoudigde de consumptie van dierlijke proteïnen. Volgens toekomstprojecties van Rabobank zal de vleesconsumptie de volgende 15 jaar nog met 40% stijgen, waarvan 70% voor rekening van Azië.

De wereldwijde handelslogica die vaccinatie tegen varkenspest verbiedt, baart destructieve landbouw.

De tendens is dat de wereldwijde consumptie van vooral varken en kip zal toenemen. De consumptie van rundvlees neemt lichtjes af, maar laat nu net het veevoeder voor kippen, kalkoenen en varkens vooral uit soja en maïs bestaan. Azië (met 54 % van de wereldbevolking) begint meer dierlijke eiwitten te eten. Dat heeft planetaire gevolgen. Afrika en het Amerikaanse continent zorgen voor de veevoedertoevoer.

Heel wat landen van de Europese Unie staan te trappelen om varkensvlees naar China uit te voeren. Zo is de varkensprijs, na een diep dal, de laatste maanden gestegen door de Afrikaanse varkenspest in China. Tientallen miljoenen varkens werden er vernietigd.

Uiteraard gaat het in China telkens om grotere aantallen dan wat wij hier in Vlaanderen met de varkenspest anno 1990 meemaakten. Welke “grootouder voor het klimaat” herinnert zich niet de immense “barbecues” met duizenden varkens die toen verbrand werden? De wereldwijde handelslogica die vaccinatie tegen varkenspest verbiedt, baart destructieve landbouw.

Eiwitten: uitdaging voor de 21ste eeuw

Eén van de grote uitdagingen voor de 21ste eeuw luidt dan ook: ‘Hoe gaan we ons verhouden tot eiwitten? Gaan we ons vooral voeden via het nutsdier of gaan we meer rechtstreeks plantaardige eiwitten tot ons nemen?’

Azië en gaandeweg Afrika zullen in hun vleesconsumptie blijven stijgen. Dat belet niet dat wij, Europeanen, ons huiswerk kunnen maken: minder en beter vlees eten!

In Vlaanderen sloegen enkele jaren geleden zevenentwintig ngo’s de handen in elkaar voor een ánder Landbouw- en voedselsysteem, gebaseerd op agro-ecologie: ‘Voedsel-Anders’. Ze stelden een eisenbundel op met vijf principes voor de implementatie van het Europese Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) in het Vlaamse strategische landbouwplan.

Ondanks alle vernietiging is er hoop! Al gaande wordt de weg gebaand.

^(*)(In het Wervelboek “Lokaal verweven landbouw. Uitdaging voor samenleving en beleid in Noord en Zuid” (2003) vind je een getuigenis over Netwerk Ecovida).