Kan Honduras de coronapandemie tot een goed einde brengen?

Honduras telt al bijna 3000 coronabesmettingen en 150 doden. Na het registeren van de eerste casus op 8 maart ging het land in lockdown. Bovendien doorkruist de crisis de invoering van een nieuwe gezondheidswet, die geschreven werd door vakbonden en middenveld met steun van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). De ngo FOS had een gesprek over de coronablues in Honduras met Samuel Zelaya, coördinator van het gezondheidsplatform ALCISAHO.

Hoe beoordelen jullie de aanpak van de Hondurese overheid?

Samuel Zelaya: We zijn het uiteraard eens met het principe van de quarantainemaatregelen om de curve af te vlakken. Wij zien hoe gezondheidssystemen in Europa en de Verenigde Staten kreunen onder een snelle uitbraak van de epidemie en zijn er ons van bewust dat het in Honduras des te belangrijker is om een snelle verspreiding te voorkomen. Zowel qua aantal bedden, beademingstoestellen, intensieve zorg capaciteit als personeel komen wij in de verste verte niet in de buurt van de zogenaamde ‘ontwikkelde’ landen. Het besmettingsaantal laag houden is voor ons van levensbelang.

Over het principe zijn we het dus eens, maar de concrete aanpak is catastrofaal. Ten eerste is er het humanitaire aspect. De meerderheid van Hondurezen werkt in de informele sector en heeft geen enkel sociaal vangnet. Die mensen zijn van de ene dag op de andere hun inkomen kwijt en hebben nauwelijks tot geen reserves. De overheid wist ook dat dit tot honger zou leiden in gezinnen en besloot om 5 miljoen voedselpakketten te verdelen.

Alleen stellen wij in de praktijk vast dat dit ruim onvoldoende is. Men bevoorraadt vooral de steden en enkele hard getroffen “coronagebieden’” Maar in het westen van het land, waar wij werken, vallen veel gezinnen uit de boot. Als zij niet op lokale caritas initiatieven kunnen rekenen, gaan ze slapen met honger. Zo ondermijn je het draagvlak voor de maatregelen, mensen willen liever het risico op besmetting lopen dan te sterven aan ondervoeding. Er zijn in de afgelopen weken trouwens al supermarkten geplunderd door wanhopige menigtes.

Bovendien krijgen we signalen dat de voedselhulp politiek misbruikt wordt. De regeringspartij Partido Nacional – die trouwens aan de macht bleef na frauduleuze verkiezingen – controleert de voedselbedeling en bevoordeelt partijleden en sympathisanten. En ze misbruiken de voedselpakketten om nu al kiezers aan zich te binden met het oog op de volgende verkiezingen.”

Ik begrijp je kritiek, maar is de aanpak effectief om de epidemie zelf te bestrijden?

Samuel Zelaya: Dat is mijn tweede punt. Waarom leg je rigoureuze quarantainemaatregelen op? Om de besmetting tegen te houden, maar vooral ook om tijd te kopen en ondertussen de capaciteit van je gezondheidssysteem uit te breiden. Maar wat stellen we vast? Dat de bijkomende middelen verdwenen zijn ofwel door incompetentie ofwel door corruptie.

‘Er is overal gebrek aan beschermingsmateriaal en de regering heeft contracten afgesloten met firma’s die twee tot drie keer meer in rekening brengen dan de marktprijs.’

Anderhalve maand na het detecteren van de eerste casus in het land, staat het gezondheidssysteem er nog steeds even slecht voor. De regering kocht 120 beademingstoestellen aan van een in opspraak gekomen firma in New York, we zijn die zelf gaan halen met het presidentieel vliegtuig. Nu blijkt dat die toestellen niet geschikt zijn voor intensieve zorg en dus geen enkel nut hebben in de huidige coronacrisis. Qua bijkomende capaciteit op intensieve zorg staan we dus nergens. Er is overal gebrek aan beschermingsmateriaal en de regering heeft contracten afgesloten met firma’s die twee tot drie keer meer in rekening brengen dan de marktprijs.

Met de beperkte middelen die er zijn, betekent dit voor het gezondheidspersoneel een blootstelling aan onverantwoorde risico’s. Om het concreet te maken, in Sensenti (gemeente in het westen van Honduras, nvdr.) werd twee weken geleden het beschermingsmateriaal geleverd aan het gezondheidscentrum. Twee liter antibacteriële gel kregen ze daar. In twee dagen was dat op en we wachten nog steeds op de volgende bevoorrading. Er zijn geen mondmaskers meer en de handschoenen die het personeel moet gebruiken voldoen niet aan de internationale kwaliteitsstandaarden. En we wachten ook nog steeds op bijkomende personeelsaanwervingen om de crisis het hoofd te bieden.

Kan je organisatie ALCISAHO hier iets aan doen?

Samuel Zelaya: Dat is in elk geval onze bedoeling. Wij hebben stevige ervaring in sociale audits in de gezondheidszorg. Zo brengen we problemen in kaart die we aanklagen bij de bevoegde instanties om tot concrete verbetering te komen. We zijn nu bezig met onze methode aan te passen. Enerzijds om de sociale controles telefonisch en online te kunnen doen, anderzijds om ze toe te passen op twee aspecten van de aanpak van de crisis.

Ten eerste willen we controleren en in kaart brengen hoe het gesteld is met het beschermingsmateriaal in de gezondheidscentra en hospitalen. Nu hebben we enkel anekdotisch bewijsmateriaal, maar we willen dit systematiseren. Ten tweede gaan we controle uitoefenen op de voedselhulp: hoeveel rechthebbende gezinnen krijgen geen bedeling in de gemeentes? Wordt het budget volledig en correct besteed? Zijn de pakketten compleet? En in welke gemeentes wordt dit politiek gerecupereerd?

Nieuwe gezondheidswet

Jullie stonden ook op een zucht van de invoering van een nieuwe gezondheidswet, maar toen de coronacrisis uitbrak werd een andere “noodwet” gestemd. Zijn we nu helemaal terug bij af?

Samuel Zelaya: Absoluut niet. Laat mij eerst ons wetsvoorstel kaderen. De regering probeert al jaren om de gezondheidszorg te privatiseren, maar slaagt daar maar niet in doordat ze telkens op massaprotesten botst van de bevolking, sociale organisaties en vakbonden. In oktober vorig jaar hebben we de arm van de regering omgewrongen en zijn ze akkoord gegaan met het schrijven van een nieuwe wet in een tripartiete onderhandelingscommissie: gezondheidsvakbonden, ministerie van gezondheid en de WHO.

‘De privésector zou de privésector niet zijn als ze deze crisis niet zou aangrijpen om op de valreep toch nog een privatisering van de gezondheidszorg erdoor te krijgen.’

Als ALCISAHO waren we hier permanent bij betrokken door onze relatie met de vakbonden. Ik durf te beweren dat het wetsvoorstel dat na vier maanden onderhandelen op tafel lag, één van de meest progressieve gezondheidshervormingen zou inhouden in Latijns-Amerika. Er waren nog twee hordes te nemen, maar er was wel al een symbolische voorstelling geweest aan de president Juan Orlando. Zonder te vroeg victorie willen kraaien – onderschat de financiële en politieke elite niet in Honduras – hadden we wel een concreet perspectief op de invoering van ‘onze’ wet op korte termijn.

Maar de privésector zou de privésector niet zijn als ze deze crisis niet zou aangrijpen om op de valreep toch nog een privatisering van de gezondheidszorg erdoor te krijgen. Gezien ons gezondheidssysteem totaal niet klaar is voor de aanpak van de coronapandemie, moest er erg snel gehandeld worden. De privésector heeft daar gebruik van gemaakt om snel een “noodwet” te schrijven, die door haar bevoorrechte relatie met de overheid onmiddellijk werd ingevoerd.

Door onze goeie contacten bij het ministerie van Gezondheid, weten we ondertussen dat de regering dit voorstel heeft ingevoerd op basis van één powerpointpresentatie, zonder te beseffen wat er eigenlijk instond. Men wou gewoon tonen dat men daadkrachtig handelde.

Dat maakt toch weinig uit? De wet is wel ingevoerd. Ik zou denken dat het kalf hiermee verdronken is.

Samuel Zelaya: Wacht. Om te beginnen zal die wet juridisch nooit standhouden, omdat ze in tegenspraak is met hogere wetgeving. De Orde der Geneesheren heeft al aangekondigd dat ze die wet juridisch zullen aanvechten, zoals ze dit reeds in het verleden deed met overheidsdecreten. De regering heeft in het afgelopen jaar al zes decreten moeten terugtrekken na acties van de Orde, dat zal nu niet anders zijn. En mocht juridische druk niet voldoende zijn: de vakbonden en de orde van geneesheren hebben al aangekondigd dat ze in staking zullen gaan na de coronacrisis indien die wet toch niet zou worden ingetrokken.

Er zijn duidelijke aanwijzingen dat de noodwet zelfs binnen de regering niet gedragen wordt en louter voor de bühne bedoeld was. Ze wordt namelijk niet uitgevoerd. De wet is er, maar blijft dode letter. Ondanks de corruptie en de gebrekkige aanpak, zie je dat de inspanningen van de regering wel gericht zijn op het publieke systeem en dat men niet bezig is met publieke gezondheidsdiensten over te dragen aan ‘privénetwerken’, waar de noodwet op aanstuurde.

‘Na vier maand onderhandelen met het ministerie van gezondheid, hebben we een echt partnerschap opgebouwd.’

Maar belangrijker nog: na vier maand onderhandelen met het ministerie van Gezondheid, hebben we een echt partnerschap opgebouwd. De grootste ambassadeur van het nieuwe wetsvoorstel is het ministerie zelf. Zij claimen dat wetsvoorstel even sterk als wij en liet ons al weten dat we na de crisis de draad weer opnemen en overgaan tot de twee volgende stappen in het goedkeuringsproces, namelijk de onderhandelingen binnen de CES (Hondurese Groep van 10, nvdr) en de stemming in het parlement.

Er speelt nog iets. De coronacrisis heeft de problemen van de onderfinanciering van de gezondheidszorg pijnlijk blootgelegd. Hiervoor slaagde men er al niet om privatiseringsvoorstellen door te voeren, nu zal dat nog minder het geval zijn. Het draagvlak voor een wetsvoorstel dat de publieke gezondheidszorg zal versterken is denk ik nog nooit zo groot geweest als nu. Hondurezen zijn er zich echt van bewust dat het gezondheidssysteem nu dringend verbeterd moet worden.

Zal de economische impact van de crisis niet tot het omgekeerde leiden, dat er net minder zal worden geïnvesteerd in zorg?

Samuel Zelaya: Daar ligt inderdaad een grote bezorgdheid. Maar ook al gaan de twee samen, je moet in deze fase de invoering van de wet scheiden van de financiering ervan. Omwille van de redenen die ik aanhaalde, ben ik ervan overtuigd dat we die wet er na de coronacrisis er zullen doorkrijgen. Dat is een belangrijke eerste stap.

Het risico bestaat dat de implementatie van het financieringsvoorstel inderdaad vertraging oploopt door de economische crisis. Daar houden we rekening mee, maar zelfs hier zijn oplossingen denkbaar. Er is een grote kans dat Honduras zal kunnen onderhandelen over het kwijtschelden of spreiden van schulden. Het is dan aan ons om voldoende druk uit te oefenen dat die vrijgekomen betalingen gebruikt worden om te investeren in het gezondheidssysteem, of dit zelfs te laten opnemen in de voorwaarden.

Kijk, ik beweer niet dat we in een gunstige situatie zitten of dat de coronacrisis geen domper is voor het land. Maar ik zie wel concrete en vooral haalbare opportuniteiten om ondanks de crisis, de gezondheidszorg en de sociale bescherming in dit land toch te versterken. We zullen die kans niet uit onze vingers laten glippen door corona, integendeel.

Dit interview verscheen eerder op de website van FOS.