De ebola-epidemie in het oosten van Congo is op 25 juni officieel afgesloten

Geen corona door ebola?

Online persconferentie 25 juni 2020

Het einde van de ebola-epidemie is geen aanleiding tot vieren, daarvoor is er te veel fout gegaan. Maar misschien is het toch dankzij ebola dat corona niet doorbreekt in Butembo, mijmert wereldblogger Ivan Godfroid.

Toen ik iets minder dan 23 maanden geleden begon aan een online dagboek over de ebola-uitbraak in Oost-Congo die op 1 augustus 2018 werd vastgesteld, was dat in de eerste plaats om mezelf te dwingen op elk moment op de hoogte te blijven van het verloop van deze vreselijke ziekte. Als directeur van een team dat toen nog uit 15 medewerkers bestond, mocht ik niets aan het toeval overlaten en altijd op elk moment de juiste beslissingen moeten kunnen nemen. In een land dat zo onvoorspelbaar is als Congo, en nog meer de ebola-provincies Noord-Kivu en Ituri, is dat haast onbegonnen werk.

Bijna twee jaar later, op 25 juni 2020, heeft minister van Gezondheid Dr Eteni Longondo dan eindelijk het einde van de epidemie kunnen afkondigen. Dat had hij eerder al willen doen, op 12 april, maar twee dagen ervoor werden er plots enkele nieuwe gevallen vastgesteld in Beni. De publieke opinie reageerde verontwaardigd: niemand kon geloven dat dit echte zieken waren. Het einde van de epidemie zou het einde van de geldstroom betekenen en dat mochten de gezondheidswerkers niet laten gebeuren. Dus moesten er zieken worden verzonnen. Ik sprak een laborante van Beni waar de nieuwe uitbraak werd vastgesteld en ze verzekerde me, hand op het hart, dat de artsen die de leiding hebben over het labo de testresultaten hadden vervalst.

Het zou simpel zijn om zijn bloed te onderzoeken op antilichamen, om uit te maken of hij de ziekte heeft gehad en overleefd, maar dat gebeurt dan niet.

Toen bleek dat één van de zieken na een positieve test was gevlucht, vreesden we het ergste, zeker omdat werd gezegd dat hij in mijn stad Butembo was ondergedoken. Meer dan een maand later kwam hij weer boven water in Beni. Hij blijkt er nooit weg te zijn geweest en is kerngezond. Het zou simpel zijn om zijn bloed te onderzoeken op antilichamen, om uit te maken of hij de ziekte heeft gehad en overleefd, maar dat gebeurt dan niet, wat uiteraard de stelling van bedrog alleen maar versterkt.

Spelbrekers

Zo is de ziekte geëindigd zoals ze twee jaren lang gewoed heeft: vol onwaarheden, verdachtmakingen, manipulaties, beschuldigingen. Omdat de 9de uitbraak in Bikoro in 2018 in minder dan twee maanden tijd onder controle was gebracht verkeerde ik in de waan dat die van Beni hoogstens zes maanden zou duren. Maar het virus heeft vier keer zo lang gewoed. En dat komt door het samenkomen van een lange reeks factoren, waarvoor een heel boek nodig zou zijn om ze allemaal te beschrijven. Mijn dagboek alleen al, dat ik na negen maanden door tijdsgebrek heb moeten stopzetten, beslaat meer dan 200 A4-bladzijden. Een bevriende journalist zei me vandaag nog dat hij zijn plannen voor een boek over ebola in Oost-Congo opgaf wegens te complex, er zou teveel graafwerk nodig zijn om alles boven te spitten.

Ter herinnering toch bondig even de grootste spelbrekers op een rij:

  • Van bij het begin van de uitbraak werden ebolabestrijders massaal ingevlogen uit Kinshasa, West-Afrika waar de grootste ervaringsdeskundigen van dat moment toen woonden en de hele wijde wereld, maar lokale gezondheidswerkers werden over het hoofd gezien.
  • Toen hun meerwaarde maanden later duidelijk was geworden omwille van hun kennis van de lokale taal en cultuur werden ze dan al even massaal weggetrokken uit de plaatselijke gezondheidsstructuren die altijd al verwaarloosd zijn geweest door de elite die zich liever in het buitenland laat verzorgen. Dat wordt de gewone gezondheidszorg fataal. Uitgehold stuikt de reguliere gezondheidszorg ineen. Een uitbraak van mazelen kost het leven aan duizenden kinderen omdat de gebruikelijke vaccins niet meer werden gegeven.
  • De toestroom van ongeziene budgetten vanuit de internationale hulpverlening brengt menigeen in de verleiding om winst te slaan uit ebola. De sier van de hulpverleners die hun stress willen afreageren voor de verbijsterde ogen van de verarmde bevolking slaat een diepe kloof tussen hen in omdat de mensen zich gebruikt voelen om die vreemdelingen te verrijken. Nooit is er sprake geweest van echt vertrouwen. Vele hulpverleners voerden één of meerdere terreinwagens in en verhuurden die dan duur door aan het weerwerkteam, al dan niet onder een andere naam, maar iedereen wist dat ze zich verrijkten aan de epidemie. Tot de minister toe werd beschuldigd van zelfverrijking en veroordeeld tot 5 jaar dwangarbeid. Ik twijfel er nog altijd aan of Oly Ilunga zelf geld heeft verduisterd (hij gaf zijn functie als directeur van een groot Brussels ziekenhuis op om in Congo minister te worden) dan wel of zijn medewerkers hem hebben doen opdraaien voor hun eigen gegraai. Congo staat stijf van de geheimen die nooit zullen naar boven komen.
  • Wat het allemaal veel erger heeft gemaakt is de politisering van het virus. Van bij het begin insinueerde een parlementslid van Butembo dat het virus door de overheid zelf naar Butembo was gebracht om de moordenaars van het ADF te versterken in hun plan om de lokale bevolking uit te roeien. Omdat niemand een keihard bewijs kon leveren van waar de eerste zieke het virus had opgelopen, kon ook niemand de bevolking geruststellen. En het parlementslid terecht wijzen zonder zijn argumenten te weerleggen was olie op het vuur.
  • Wanneer onze regio eind 2018 te horen kreeg dat de risico’s op besmetting te groot waren om presidentsverkiezingen die al twee jaar uitgesteld waren te organiseren was iedereen woest. Na anderhalf jaar leven met ebola wist iedereen perfect hoe massabesmettingen te voorkomen en dit verbod op verkiezingen kon niet anders worden gezien dan een regelrechte uitsluiting omdat iedereen wist dat een overgrote meerderheid van de kiezers tegen de kandidaat van uittredend president Kabila zou stemmen. De jongeren van Butembo organiseerden zelfs op eigen houtje verkiezingen die bevestigden wat iedereen wist.
  • Er is veel te lang veel te weinig rekening gehouden met de menselijke factor: bangelijke gemaskerde marsmannetjes die de lokale taal niet spreken, die begeleid door gewapende soldaten dode lichamen komen weghalen om ze zonder familie te gaan begraven, besmette spullen opbranden in het openbaar, creëren onbewust een angstpsychose die vele mensen ervan overtuigt dat ze er zijn om te doden in plaats van te genezen en dat wie een behandelingscentrum binnengaat er onmogelijk nog levend buitenkomt. Ebola wordt op een bepaald moment zelfs gezien als een dekmantel voor grootschalige organenroof voor oude zieke westerlingen. Jongeren organiseren zich zowat overal om de weerwerkteams te bekogelen, wagens in brand te steken en zelfs de lichamen van hun geliefden terug te stelen. Met alle gevolgen van dien.
  • Wantrouwen, woede en weerzin vormen een dodelijk cocktail als ook de lokale milities, de maï maï, zich er gaan mee moeien. Vele aanvallen richten zich uitgerekend op de behandelingscentra. Gezondheidswerkers verliezen het leven terwijl ebolapatiënten het hunne proberen te redden door te vluchten en onder te duiken. Elke golf van aanslagen wordt gevolgd door enkele dagen zonder weerwerk en twee weken later een nieuwe piek aan besmettingen. Op klaarlichte dag vallen moordenaars op 19 april 2019 in Butembo een vergadering van het weerwerkteam aan en de Kameroense epidemioloog Richard Mouzoko Kiboung sterft ter plaatse door een kogel in de onderbuik. Ondanks alle beloften zijn de daders tot de dag van vandaag nog altijd niet berecht. Vier Congolese artsen werden beschuldigd van het beramen van de aanslag. Eén van hen, een arts voor wiens integriteit ik mijn hand in het vuur steek, kon net op tijd vluchten en leeft nu als vluchteling in Europa.
WHO

Van de kaart

Als je het zo allemaal na elkaar zet is het een heus mirakel dat de epidemie dan toch kon worden overwonnen. Een belangrijke factor is daarbij ongetwijfeld het vaccin geweest. Maandenlang werd beweerd dat in plaats van een vaccin je het virus kreeg opgespoten, maar toen bleek dat gevaccineerden niet stierven hebben uiteindelijk toch iets meer dan 300.000 mensen de prik gekregen.

Ik keek verwonderd op toen viroloog Dr. Muyembe vandaag op de persconferentie zei dat het vaccin geen neveneffecten heeft. Ik was in alle geval drie dagen lang behoorlijk van de kaart. En ook iedere andere gevaccineerde die ik ken. Maar hij bedoelde wellicht: geen neveneffecten op lange termijn. Alleen weet niemand al hoe lang de bescherming werkt. Daarvoor zijn we nog niet lang genoeg geleden gevaccineerd en niemand van ons heeft zin om te testen hoe goed we nu al dan niet nog zijn beschermd.

Het is lang niet zeker of we echt verlost zijn van het ebolavirus in de Kivu.

Het is ook lang niet zeker of we echt verlost zijn van het ebolavirus hier in de Kivu. De nieuwe uitbraak in Mbandaka op 1 juni 2020 in het westen van Congo, heeft niets te maken met de onze, zoals de verschillen in genoomsequentie van beide virussen duidelijk aantonen. Daar zijn we nu zeker van. Het is een nieuwe en onafhankelijke uitbraak, de elfde op rij en beslist niet de laatste. Maar in Noord-Kivu is een heropflakkering nog altijd mogelijk.

Het is intussen duidelijk geworden dat het virus nog een hele tijd kan overleven in geslachtsorganen van patiënten die genezen verklaard zijn, vooral mannen, mogelijk zelfs tot een jaar nadien. Daarom blijven ebolateams actief om genezen patiënten preventief regelmatig te testen en snel in te grijpen mocht een nieuwe doorbraak zich toch voordoen. Ebola is dus in feite een nieuwe geslachtsziekte geworden en wellicht de dodelijkste van allemaal.

Online persconferentie 25 juni 2020

Twee derden

Het meest positieve van deze tiende uitbraak is zonder meer dat het Merck vaccin op hele grote schaal klinisch kon worden getest en daardoor intussen gehomologeerd kon worden. Twee medicijnen van de vier die werden getest gaven ook een betekenisvol resultaat in de behandeling van besmette patiënten, zeker als die zich in een vroeg stadium aanboden voor behandeling

Die boodschap werd heel duidelijk uitgebazuind en verklaart mee waarom uiteindelijk meer mensen zich sneller lieten verzorgen. Maar dit was slechts in de eindfase van de ziekte het geval, zodat het sterftecijfer eigenlijk nooit naar beneden is gegaan en ook nu nog altijd op 66% staat: 2.287 van de 3.470 gekende zieken zijn eraan gestorven.

Zou de vertrouwdheid van de bevolking met de preventiemaatregelen tegen het ebolavirus ertoe bijdragen dat Butembo met zijn 800.000 inwoners nog steeds vrij is van het coronavirus en noch in Beni noch in Bunia de enkele gevallen die werden ingevoerd andere mensen hebben kunnen besmetten? Het kan geen toeval zijn, want haast overal elders in Congo waar covid-19 binnendringt ontstaat wel een kring van lokale besmetting.

Mocht het waar zijn dat de ramp die ebola was ons heeft kunnen behoeden voor de veel grotere ramp die corona hier in het verre oosten van Congo had kunnen worden, dan zullen we misschien zelfs ebola nog dankbaar worden. Zes maanden geleden zou deze zin onmogelijk in mij hebben kunnen opkomen.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.