Het examen van je leven of je dood in China

Een grondige aanpak van het probleem kan je het niet noemen, de beslissing van de Heshui No2 School om tralies voor de ramen te plaatsen, maar efficiënt is het wel: er zullen nu geen leerlingen meer springen.

In oktober 2014 en opnieuw in maart dit jaar zagen twee tieners op de school het niet meer zitten, en ze kozen voor de meest efficiënte uitweg uit het Chinese schoolsysteem: de dood.

De school ligt in Henan, een van de armere provincies in het binnenland van China, waar leerlingen minder goed onderwijs genieten dan in meer ontwikkelde steden, en daarom meer stress hebben voor het nationale eindexamen.

De beste studenten van het land willen naar de beste universiteiten, maar de plaatsen zijn beperkt.

Van levensbelang

Gaokao, het ‘grote examen’ dat elk jaar in juni plaatsvindt is qua opzet vergelijkbaar met het Franse baccalauréat: een graadmeter die bepaalt aan welke universiteit je je kan inschrijven. Maar de invloed van de gaokao op het leven van tieners in China is met geen enkel ander land te vergelijken.

‘Voor sommigen draait het goed uit, voor anderen rampzalig. Het is net een gokspel.’

Li Surong, die ondertussen aan de universiteit studeert, herinnert zich haar gaokao-jaren: ‘Zodra we zestien waren, had ons leven nog slechts één doel: ons voorbereiden op de gaokao om zo hoog mogelijke cijfers te halen. Want met hoge cijfers konden we naar een goede universiteit, en een goede universiteit is het toegangsticket tot een goede job en een goed leven.’

‘Moet je je inbeelden: die ene week in juni, waarin je vier examens moet maken op vier dagen tijd, bepaalt de verdere loop van je hele leven, tot en met je pensioen. Voor sommigen draait het goed uit, voor anderen rampzalig. Het is net een gokspel.

Ben je goed in examens maken, dan zit je goed, maar ben je uitgeput van het studeren, of ben je ziek, dan lig je eruit. Arbeiders en landbouwers hebben het zwaar in China, maar leerlingen in het laatste jaar van het middelbaar moeten voor hen niet onderdoen.’

Niu Huyang ziet eruit alsof ze elk moment gaat flauwvallen, en ik schaam mij dat ik heb aangedrongen om met haar te praten. Huyang legt haar gaokao af in Nantong, een stad in de provincie Jiangsu, naast Shanghai. Hoe ziet haar dag eruit? Ze staat op om vijf uur ‘s ochtends om te herhalen wat ze de dag voordien heeft geleerd, ze eet wat – niet veel want ze heeft doorgaans geen trek – en om zeven uur moet ze op school zijn, want dan begint de les.

‘Mag ik weg nu? Mijn moeder vermoordt me als ze weet dat ik gewoon heb zitten babbelen.’

‘Met z’n veertigen zitten we in een klaslokaal, want er zijn te weinig leraren.’ Participeren in de les of discussiëren over de leerstof zit er niet in: ‘We moeten gewoon luisteren naar wat de leraar zegt, kopiëren wat hij opschrijft en alles vanbuiten leren.’

Ze glimlacht erbij. ‘In het Westen is dat wel even anders, niet? Jullie krijgen tijd om te doen wat je graag doet. Na de les ga ik naar de bijles tot tien uur, en thuis herhaal ik nog een uur, tijdens het avondeten. Meestal slaap ik pas om twaalf uur. Dat is het leven van ons, gaokao-studenten.’

Ze kijkt op haar iPhone. ‘Mag ik weg nu? Het spijt mij heel erg, maar mijn moeder staat te wachten met de auto; ze vermoordt me als ze weet dat ik gewoon heb zitten babbelen. Ik heb een nogal strak schema.’

Eerlijke kans in een corrupte wereld

‘Of dit goed is voor de maatschappij? Natuurlijk niet!’ zegt Lin Peng, professor onderwijs aan de Nanjing Normal University. ‘Door de gaokao hebben die jongens en meisjes van achttien geen idee wat ze met hun leven willen aanvangen. Niemand vraagt hen welk beroep ze later willen doen, wat hun interesses zijn. Iemand die graag leest en slecht is in wiskunde moet vooral zijn wiskunde verbeteren. Zo creëer je geen talent. Zo creëer je examenmachines. En de regering weet dat.’

‘De Chinese maatschappij is zo al corrupt genoeg.’

Waarom houdt de regering het systeem dan in stand? ‘Omdat het de enige manier om iedereen een eerlijke kans te bieden. De gaokao is de hel, maar geen gaokao is nog erger dan de hel. Zonder het examen zouden al de rijke papa’s en mama’s hun zonen en dochters inkopen in rijke universiteiten. De Chinese maatschappij is zo al corrupt genoeg. De gaokao is de enige manier om die miljoenen intelligente kinderen van armere ouders op het platteland een eerlijke kans te bieden.’ Met tien miljoen zijn ze, de leerlingen die jaarlijks de gaokao afleggen.

Verliefd

‘In het Westen hoor je vaak verhalen over pesterijen, toch?’ zegt Yingying, een Shanghainese studente die vorig jaar haar gaokao aflegde. ‘Wel, in China hebben de leerlingen op het middelbaar geen tijd om te pesten. Net zoals ze geen tijd hebben om verliefd te worden.’

‘Het leven stopt op je zeventiende, vlak voor de gaokao. Saai, toch?’

Wat als je toch verliefd wordt? ‘Ik had een vriendje toen, en we werden samen bij de directeur geroepen. Die zei dat we elkaar beter niet langer konden zien, omdat het onze studie zou beïnvloeden. De dag daarop was mijn vriendje niet op school. Zijn ouders hadden hem ergens anders ingeschreven.’

‘Zo gaat dat in China, ze geven je geen tijd om verliefd te worden, geen tijd om de wereld te ontdekken, om jezelf te leren kennen. Vraag maar eens rond hier aan de studenten wat hun hobby’s zijn. Jongens spelen de hele dag computerspelletjes, en meisjes, ja, wat doen meisjes eigenlijk? De universiteit in China is niet moeilijk. Iedereen studeert hier af. Je zit gewoon je tijd uit, vier jaar lang. Wat van belang is, is in welke universiteit je terechtkomt, en dat wordt bepaald door de score van je gaokao. Daarna, afhankelijk van de unief waar je gestudeerd hebt, vind je ergens een job, je trouwt, je krijgt een kind, en dat was het dan. Het leven stopt op je zeventiende, vlak voor de gaokao. Saai, toch?’

Exit: Westen

Ik ontmoet mevrouw Wu en haar dochter in een koffiebar aan Nanjing Normal University. ‘We komen hier zitten, omdat ze hier beter kan studeren dan thuis,’ zegt de moeder. Dandan, zo heet de dochter, is een woordenlijst Engels aan het instuderen. ‘Ik moet de volle score hebben op het TOEFL-examen (Test of English as a Foreign Language). Ik ben aan de ‘i’. Immaculate, imminent, immune, impale. Enkel met de hoogste score op die test kan ik naar Amerika.’

‘Als je het je kan veroorloven, waarom zou je je kind dan niet in het buitenland laten studeren?’

Dandan is zeventien en heeft geen last van de gaokao-zenuwen. ‘Het enige vak waar ik mij op moet concentreren is Engels.’ ‘Meer en meer mensen uit de Chinese middenklasse kiezen ervoor om hun kind naar Amerika of Europa te sturen,’ maakt moeder Wu de analyse.

‘In China is de druk te groot. Als je het je kan veroorloven, waarom zou je je kind dan niet in het buitenland laten studeren? Iedereen wil toch het beste voor zijn kind?’

En voor de gefortuneerden die hun kind liever in de buurt houden is er nog de optie van het buitenlandse paspoort: via de juiste connecties en de juiste som geld kan je je kind een ID van Hongkong of Taiwan kopen, of een paspoort van een land dat burgerschap te koop aanbiedt, en je kind kan zich inschrijven als buitenlandstudent aan een prestigieuze universiteit.

Voor buitenlanders zijn de toelatingstesten heel wat minder zwaar dan voor Chinezen van het vasteland. Ik vraag Lin Peng, de professor onderwijs, naar haar mening. ‘In China, als je geld en connecties hebt, is er altijd wel een manier om te bekomen wat je wilt,’ reageert ze geamuseerd.