‘Somalië kende alleen maar oorlog, in Somaliland is het al jaren rustig’

Miljoenendeal voor havenstad Berbera zet Somaliland op de geopolitieke kaart

© Tom Claes

De havenstad Berbera in Somaliland

Het is heet in Berbera, verschroeiend heet. In de middagzon, wanneer de temperaturen in het havenstadje in Somaliland tot ver boven de veertig graden klimmen, zoeken de meeste inwoners verkoeling in de beschilderde theestalletjes en barbiershokjes. Deze hitte kan niemand verdragen, laat staan een dwalende Europeaan op zoek naar wat de excentrieke ontdekkingsreiziger Richard Burton bedoelde toen hij in zijn expeditieverslag (1856) Berbera beschreef als ‘the true key of the Red Sea’.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

Van Burtons woorden is vandaag niet veel meer te merken. Berbera ligt erbij alsof het in een diepe verstarring is gedompeld. Enig teken van leven zijn de groepjes vissers die af en aan sjokken met pas gevangen keizervissen en rode zeebaars. Ook Abdi (28) – sjofel hemd, nep-Rolex om de pols – voer vanochtend vroeg uit en komt nu in Jaais Cafeteria aan de kade een lange siësta uitzweten.

Terwijl hij nipt van zijn zoete thee en gulzig nog wat blaadjes qat in zijn mond propt, kijkt hij me aan met vermoeide, wazige ogen. ‘Er is weinig werk en veel mensen verhuizen naar de hoofdstad, waar het klimaat aangenamer is’, zegt hij. Hij klopt het zand van zijn broek, trekt de plooien uit zijn hemd en gebaart naar de ober om ook voor mij een drankje te brengen. ‘Binnenkort werken we allemaal in de haven’, glimlacht hij dan. ‘Dat heeft de regering ons beloofd.’

Ik laat het hem niet merken, maar kan het me moeilijk voorstellen. Waarom zou iemand investeren in deze godvergeten plek?

Redenen genoeg, zo blijkt.

© Tom Claes

 

(Rode) Zeeslag

In 2016-2018 tekende DP World een historische deal met de autoriteiten van Somaliland. Het bedrijf uit de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) is een van ‘s werelds grootste havenoperatoren en beheert ook dichter bij huis, in Antwerpen en Rotterdam, verschillende containerterminals.

Waarom zou iemand investeren in deze godvergeten plek? Redenen genoeg, zo blijkt.

Voor de deal hadden de VAE ongeveer 400 miljoen euro veil. Daarvoor mogen ze de haven van Berbera dertig jaar lang exploiteren én er een marinebasis bouwen. Het indrukwekkende bedrag moet niet alleen de economie van Somaliland een ongekende boost geven, maar ook meer banen opleveren.

‘De deal was vrij snel getekend en dat had te maken met een aantal zaken waar de VAE op dat moment in verwikkeld waren’, legt Finn Stepputat uit. De Deense onderzoeker is verbonden aan het gezaghebbende Danish Institute For International Studies (DIIS). In het kader van het project Port Polities werkt hij momenteel mee aan een vergelijkende studie tussen de haven van Berbera in Somaliland en die van Doraleh in Djibouti.

‘De VAE hadden ruim geïnvesteerd in de haven van Djibouti om hun maritieme belangen in de Rode Zee en de Golf van Aden veilig te stellen. Maar na beschuldigingen van corruptie dreigde Djibouti de samenwerking stop te zetten. Omdat ook de haven van Aden in Jemen door de burgeroorlog niet langer een optie was, gingen de Emiraten op zoek naar een alternatief. Dat vonden ze in de haven van Assab in Eritrea, waar ze ook een militaire basis hebben.’

Toen de burgeroorlog in Jemen almaar complexer werd, en zich stelselmatig uitbreidde naar het zuiden van het land, kregen de Emiraten ook Berbera in het vizier. Het havenstadje in het noorden van Somaliland bevindt zich precies aan de overkant van de Golf, op amper 300 km van de Jemenitische stad Aden.

Dat maakt van Berbera een strategische plek voor de VAE om hun handelsbelangen veilig te stellen én de strijdende partijen in Jemen enigszins in toom te houden. Bovendien zorgen ze er zo voor dat aartsvijanden, zoals Iran, Qatar of Turkije, hun invloed in de Rode Zee en de Golf van Aden niet kunnen uitbreiden. Die strategie past volgens waarnemers in een breder verhaal van regionale dominantie, waarin grootmachten lokale milities trainen, basissen bouwen of bondgenoten steunen.

Ethiopië vs. Eritrea

Stepputat ziet nog een andere verklaring waarom de haven van Berbera plots boven water kwam: ‘De investering van de VAE in de haven van Eritrea zette kwaad bloed bij Ethiopië.’ De twee buurlanden, die tot 1993 één land vormden, vochten jarenlang een vete uit over een stukje grensland. Ondanks het recente vredesbestand blijven de verhoudingen erg gespannen.

Ethiopië verkiest mee te stappen in de Berbera-deal, boven meer geld voor het lastige Eritrea.

Ethiopië vreest dat het partnerschap tussen de VAE en Eritrea het land meer geld en erkenning zal opleveren. Met dat geld zou de regering dan weer wapens kunnen kopen voor de rebellerende fracties die nog steeds actief zouden zijn in het grensgebied. Dat scenario wil Ethiopië koste wat kost vermijden. Het verkiest mee te stappen in de Berbera-deal, boven meer geld voor het lastige Eritrea. Toch is die keuze evenmin vanzelfsprekend: de VAE zijn een trouwe bondgenoot van Egypte, waarmee Ethiopië al jaren in conflict ligt over de bouw van een megadam.

In deze opportunistische alliantie, met in de kern het beheer van de haven van Berbera, heeft DP World (de VAE dus) een aandeel van ongeveer 51 procent. De rest wordt verdeeld onder Ethiopië (19 procent) en Somaliland (30 procent).

In ruil voor zijn deel van de koek beloofde Ethiopië om te investeren in de renovatie van de zogeheten Berbera-corridor, en 30% van zijn export naar de havenstad te loodsen.

© Tom Claes

De levendige veemarkt in Hargeisa, de hoofdstad van Somaliland. Veeteelt is de belangrijkste economische sector van het republiekje.

Uiteraard wint niet alleen Ethiopië bij deze deal. ‘Commercieel gezien is Ethiopië ook voor de VAE en Somaliland de meest interessante partij, want de omliggende landen stellen in dat opzicht weinig voor’, meent Stepputat. Met een populatie van bijna honderd miljoen mensen en een economie die razendsnel groeit, liggen de kaarten gunstig voor Ethiopië om dé regionale grootmacht te worden. Maar die ambitie kan het land alleen maar waarmaken, als het zijn toegang tot de zee uitbreidt.

Toen Eritrea in 1993 zijn onafhankelijkheid uitriep, verloor Ethiopië zijn havens Massawa en Assab. Plots was het land landlocked – ingesloten door omringende landen. Om opnieuw toegang te krijgen tot de internationale handelsmarkt, moest het uitwijken naar de haven van Djibouti.

Meer dan 90 procent van zijn handel gaat nu via daar, maar het is een omslachtige en dure aangelegenheid. Hoewel de nieuwe Chinese spoorweg de verbinding tussen Ethiopië en Djibouti aanzienlijk verbeterde, is het duidelijk dat Ethiopië niet afhankelijk wil zijn van één haven. Stepputat: ‘Daarom heeft Ethiopië lang gelobbyd bij de VAE om de deal te sluiten met Somaliland.’

© From DIIS Policy Brief April 2019, map by ALJ Design.

 

Kleine staat met grote ambities

Hoewel de miljoenendeal met DP World de economie van Somaliland ongetwijfeld een flinke boost zal geven, kan hij veelbetekenende gevolgen hebben voor het al zeer kwetsbare evenwicht in de regio.

Somaliland ziet de samenwerking met de VAE en Ethiopië als een breekijzer voor internationale erkenning, tot grote ergernis van de Somalische regering in Mogadishu. Die liet DP World terstond weten dat het bedrijf niet meer welkom was op haar grondgebied, waartoe ze Somaliland nog steeds rekent.

‘Mogadishu reageerde furieus op de deal, omdat ze die beschouwde als een ernstige inbreuk op haar soevereiniteit’, verduidelijkt Stepputat. ‘De buitenlandse investeerders onderhandelden immers niet met hen, maar met de autoriteiten van Somaliland, een de facto onafhankelijke staat.’

In de negentiende eeuw, tijdens de zogeheten scramble for Africa, probeerden verschillende Europese mogendheden grote delen van Afrika onder hun gezag te plaatsen. Voor de Somalische gemeenschappen betekende dit dat ze werden ondergebracht in vijf gebieden:

  • Italiaans Somaliland: de huidige (Federale Republiek) Somalië, met als hoofdstad Mogadishu;

  • Frans Somaliland, dat in 1977 de onafhankelijke republiek Djibouti werd;

  • de zuidelijke Somalische gemeenschappen, die in 1963 bij Kenia werden gevoegd;

  • de westelijke Somalische gemeenschappen, die na de Somalisch-Ethiopische oorlog (1977-78) opgingen in de Ogaden-regio in Ethiopië;

  • Brits Somaliland, nu de zelfverklaarde onafhankelijke republiek Somaliland.

Na de Tweede Wereldoorlog kwam het proces van dekolonisatie in een stroomversnelling. In 1950 trok Italië zich terug uit wat nu Somalië is, maar het behield nog wel een tijdje zijn administratieve functies.

Op 26 juni 1960 riep Somaliland de onafhankelijkheid uit, maar na amper vijf dagen sloot het zich vrijwillig aan bij Somalië. Het kleine republiekje stapte zo mee in het verhaal van een ‘Groot-Somalië’: het verenigen van de vijf Somalische regio’s die door de kolonisatie van elkaar waren gescheiden.

Dat bleek een onfortuinlijke beslissing, want al snel zou de illusie van een harmonieus Groot-Somalië worden doorprikt. Heel wat Somalilanders vonden dat de centrale regering in Mogadishu te weinig rekening hield met hun belangen. De onvrede nam zienderogen toe, toen de gevreesde generaal Mohamed Siad Barre in 1969 met een staatsgreep aan de macht kwam.

© Tom Claes

In de jaren 1980 ontstonden verschillende oppositiebewegingen, zoals de Somali National Movement (SNM). Die beweging, waarvan de kern werd gevormd door leden van de Isaaq-clan (de dominante clan in Somaliland), voerde samen met andere rebellengroepen een guerrillaoorlog tegen het regime van Siad Barre. Die sloeg keihard terug en voerde de repressie tegenover de noordelijke Isaaq-clan op.

In 1988 legden de troepen van Siad Barre de noordelijke hoofdstad Hargeisa in puin. Bij het bombardement vielen ontelbare doden, een half miljoen Somalilanders sloeg op de vlucht.

Toen het regime van Siad Barre drie jaar later ten val kwam, zonk Somalië weg in een moeras van anarchie en trok de SNM zich terug naar het noorden. Op 18 mei 1991 scheurden ze zich af van Somalië en riepen ze de onafhankelijkheid uit van de Republiek Somaliland.

Vandaag wordt Somaliland door geen enkel land erkend, ook heeft het vrijwel alle kenmerken en structuren van een staat. Zo heeft het zijn eigen munteenheid, paspoorten of veiligheidsdiensten. Het organiseert ook zijn eigen verkiezingen, die doorgaans eerlijk en vreedzaam verlopen

Red Sea Forum

Uit een recent rapport van DIIS blijkt dat de interne spanningen in het Somalische gebied worden versterkt door complexe supranationale verhoudingen. ‘Er zijn inderdaad aanwijzigingen dat Somalië een proxygebied kan worden waarop conflicten in de Golf kunnen worden uitgespeeld’, bevestigt Stepputat.

‘Er zijn aanwijzigingen dat Somalië een proxygebied kan worden waarop conflicten in de Golf kunnen worden uitgespeeld.’

Door een afwijkende keuze in bondgenoten, komen Somaliland en Somalië ook in de Golfcrisis lijnrecht tegenover elkaar te staan. Die was in juni 2017 losgebarsten, nadat de emir van Qatar zich positief zou hebben uitgelaten over regionale aartsrivaal Iran. Als reactie daarop verbraken Saoedi-Arabië, de VAE, Bahrein en Egypte hun betrekkingen met Qatar en (bij uitbreiding) Turkije.

Terwijl Somaliland de kant kiest van de VAE, ontvangt Somalië al jaren fondsen van Qatar en Turkije. Voor zijn jarenlange humanitaire en infrastructurele hulp werd Turkije overigens duchtig beloond: in Mogadishu heeft het land zijn grootste overzeese militaire basis en dito ambassade.

© Tom Claes

 

‘Er gaan stemmen op voor een zogeheten Red Sea Forum (RSF)’, zegt Stepputat. Dat moet de vredesgesprekken tussen de verschillende staten in de Golf en de Hoorn van Afrika aan de gang houden. De voorbije jaren werden, weliswaar met wisselend succes, verschillende initiatieven gelanceerd om zo’n forum op te zetten. Ook Europa heeft hiervoor interesse getoond.

Of de vrede in de Hoorn van Afrika bewaard kan worden, is voorlopig nog koffiedik kijken. Maar daar ligt de jonge visser Abdi niet van wakker. Intussen is een lichte zeebries opgestoken en in Jaais Cafetaria maken de mannen zich klaar om weer aan de slag te gaan. ‘Somalië heeft alleen maar oorlog gekend’, zegt Abdi. ‘Dat was gisteren zo, en dat zal morgen niet anders zijn. Maar in Somaliland is het al jaren rustig.’

Abdi staat op, drukt me de hand en vertrekt. Aan de kade worden kleine visserssloepen langzaam het koele water in geduwd. Ik wandel de oude binnenstad in, waar het leven stilaan weer op gang komt.

Bij een oude Ottomaanse moskee houd ik halt. Terwijl ik kijk naar de indrukwekkende minaret, waarvan de drie verdiepingen verrassend genoeg intact gebleven zijn, schiet er een witte Landrover voorbij. Met een oorverdovend gepiep komt de wagen tot stilstand. De chauffeur, een forse vijftiger, draait zijn raampje naar beneden, en kijkt me onderzoekend aan. Dan verschijnt er een glimlach op zijn gelaat en stamelt hij: ‘Welcome to Somaliland’.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Eindredacteur en freelance journalist

    Tom Claes is eindredacteur en journalist. Hij volgt de ontwikkelingen in de Hoorn van Afrika en focust in het bijzonder op de thema’s identiteit, conflict en ongelijkheid.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.