Verkiezingen waarnemen in Armenië, waarom zou je dat doen?

De Belgisch-Armeense juriste Rimma Abadjan schrijft vandaag niet over het verleden - de herdenking van de Armeense genocide - maar over de toekomst van haar land van oorsprong. Ze getuigt over haar ervaringen als citizen observer bij de belangrijke verkiezingen van begin deze maand, en brengt een ontluisterend verhaal.

© Arsen Sarksyan

De president van Armenië brengt zijn stem uit.

In Armenië, mijn land van oorsprong, vonden begin deze maand belangrijke parlementsverkiezingen plaats. Een gebeurtenis die nauwelijks iemand opmerkte. De Europese Unie kampt zelf met grote problemen en toont te weinig interesse in naburige landen als Armenië.

Als citizen observer nam ik deel aan het initiatief van drie Armeense ngo’s, waaronder de lokale afdeling van Transparency International, om de verkiezingen te monitoren. Mijn interesse voor democratiseringsprocessen, mijn werkervaring bij de OVSE en mijn etnische afkomst hebben mij ertoe aangezet.

Waarom deze verkiezingen anders waren

In 2015 heeft de bevolking met een ruime meerderheid van 66% in een referendum besloten dat Armenië moet overschakelen van een presidentieel systeem naar een parlementaire democratie.

Een parlementaire meerderheid voor de partij van de president zou de macht en positie van de president voor de komende jaren waarborgen.

Voorstanders zagen een kans voor een democratischer bewind en meer inspraak van de minderheid. Tegenstanders vreesden dat de huidige president Serge Sargsyan zijn macht wilde verzekeren omdat hij niet in aanmerking zou komen voor een derde ambtstermijn. Een parlementaire meerderheid van zijn partij, de Republikeinse Partij van Armenië (RPA), zou zijn politieke macht en positie waarborgen voor de komende jaren.

In overleg met alle politieke partijen werd het Kieswetboek herschreven. Het kiessysteem voorziet nu een elektronisch registratiesysteem om de geheime stemming te waarborgen, en, om de vervalsing van de resultaten tegen te gaan, openbaarmaking van kieslijsten en lijsten van kiezers die hun stem hebben uitgebracht. Daarom kregen deze verkiezingen meer aandacht dan gewoonlijk. Het Citizen Observer Initiative, met EU-fondsen gefinancierd, weerspiegelt de hoop op verandering van de actieve burgermaatschappij, ook al zijn actieve burgers niet de meerderheid van de bevolking.

Hoe je een stem koopt

Een paar dagen voor de verkiezingen kwam ik in Armenië aan en sprak ik met vrienden over het verkiezingsklimaat. Het grote probleem blijft het kopen van stemmen. “Campagnevoerders”, een divers publiek van werkloze jongeren tot taxichauffeurs die snel wat willen bijverdienen, kloppen aan je deur, spreken je aan op straat of op je werkplaats en bieden je geld aan in ruil voor een stem voor een bepaalde partij. De tarieven zijn bekend: 5000 tot 10.000 dram (10 à 20 euro) voor RPA, 10.000 dram voor Tsarukian Coalitie, enzovoort.

© Ani Ucar

 

Piotr Antoni Świtalski, hoofd van de EU-delegatie in Armenië, riep de kiezers op om te stemmen volgens hun overtuigingen. De OVSE en de Raad van Europa klagen het fenomeen al jaren aan. Maar er is nog steeds geen oplossing voor de problematiek van vote-buying.

Armenië is ingesloten tussen vier landen. Slechts met twee ervan onderhoudt het normale diplomatieke relaties: Georgië en Iran. De grenzen met Turkije en Azerbeidzjan zijn afgesloten. De vertroebelde relaties met Turkije en de oorlog in Nagorno-Karabach met Azerbeidzjan zijn meestal de aanleiding tot berichtgeving over het land. Vele Armeniërs emigreerden naar Rusland, Europa en de Verenigde Staten. Armenië probeerde een gebalanceerde buitenlandpolitiek uit te tekenen door zowel met Rusland, de EU en de VS samen te werken. Dat is moeilijk, omdat Armenië voor haar veiligheid afhankelijk is van Rusland en de Collectieve Veiligheidsverdragorganisatie, de tegenhanger van de NAVO. Toch is er ook een samenwerking met de NAVO. Armenië maakt ook deel uit van het Eastern Partnership van de EU en in 2015 ondertekende het land een handelsakkoord met de EU. Toch sloot Armenië zich tot grote verassing van velen aan bij de Euraziatische Economische Unie (EEU) onder leiding van Rusland.

‘De uitkomst van de verkiezingen is toch al bekend. Je kan er toch niets aan veranderen, dus je kan er evengoed wat geld aan overhouden.’

En er wordt op ingaan. Meer nog, een weigering komt als een verrassing. ‘De uitkomst van de verkiezingen is toch al bekend. Je kan er toch niets aan veranderen, dus je kan er evengoed wat geld aan overhouden’, is een veelgehoorde reactie. Het is beschamend voor mij om te horen dat velen hier zo weinig zelfrespect hebben en nauwelijks beseffen dat zij als burger van dit land politieke rechten én plichten hebben en verantwoordelijkheid dragen voor hun eigen toekomst.

De grootmoeder van een vriend kreeg vertegenwoordigers van drie partijen over de vloer. Telkens nam ze het geld aan en gaf ze haar paspoortgegevens door. Uiteindelijk besloot ze niet deel te nemen aan de verkiezingen omdat ze, naar eigen zeggen, een oude vrouw is die in het stemhokje niets te zoeken heeft. We kunnen erom lachen, maar ik vraag me af of haar naam al dan niet gepubliceerd is in de lijst van kiezers die een stem uitbrachten op 2 april.

Een paar dagen na de verkiezingen zag een andere vriend een vrouw ruziën over de geldsom die ze niet ontvangen had, hoewel ze “netjes gestemd had voor wie gevraagd werd”.

Intimidatie

Leidinggevenden zetten hun ambtenaren en medewerkers van door de staat gefinancierde instellingen zoals scholen en ziekenhuizen, maar ook politie en militairen, aan om voor de Republikeinse Partij van de huidige president te stemmen. De toon gaat van dreigend naar agressief.

Een arts in één van de beste semi-private klinieken in Jerevan vertelt me dat haar directeur zich kandidaat stelde voor de RPA omdat zijn vader, die op dit ogenblik een parlementslid is, de pensioenleeftijd heeft bereikt. Het personeel van het ziekenhuis werd stellig aangeraden “de juiste keuze” te maken.

‘We werden in verschillende groepen aangesproken’, zegt de arts. ‘Dokters werden op een beleefde manier bepraat, andere personeelsleden zoals verpleegsters en administratieve medewerkers werden erop gewezen dat in geval van een verkeerde keuze een reorganisatie zal volgen.’

‘Wij kregen formulieren mee die we ingevuld moesten terugbezorgen: namen en paspoortgegevens van onszelf en onze familieleden en vrienden die zouden stemmen voor zijn kandidatuur.’

Deze intimidaties zijn gekend en belicht in de media. Ze zijn ook geen geheim voor de internationale gemeenschap. De OVSE, de Raad van Europa en de EU spreken de Armeense autoriteiten er al jaren op aan.

© Arsen Sarksyan

 

Op wie stem je als je dat onafhankelijk wilt doen

In de meeste ex-Sovjetstaten bestaat tot vandaag geen echte oppositie en is het wantrouwen tegenover de politiek en de politici zo groot dat burgers de hoop op beter hebben opgegeven. Politici zijn vaak oligarchen en zakenmannen die hun economische belangen via de politiek verdedigen en waarborgen. Politicus is geen beroep, het is een bijberoep.

Partijen zijn ofwel in kartel met de RPA, zoals de nationalistische Revolutionaire Partij, ofwel vormen ze een gecontroleerde “oppositie”, zoals de Tsarukian Coalitie. Nog nooit sinds de onafhankelijkheid in 1991 werd de politieke macht in Armenië overgedragen via democratische verkiezingen. Ook de spilfiguren blijven dezelfde, met een zekere variatie aan broers en zonen die hun dierbaren aflossen.

Persoonlijke indruk

Daar stond ik dan: na een korte trainingssessie en wat literatuurvoer over het Kieswetboek meldde ik me in de ochtend van 2 april aan bij de verkiezingscommissie in één van de kiesdistricten van Jerevan. Naast twee andere waarnemers van het Citizen Observer Initiative waren er andere talrijke vertegenwoordigers van burgerorganisaties en partijen. Het werd een lange dag die om vijf uur de volgende ochtend eindigde nadat de stemmen waren geregistreerd en geteld.

Een aantal problemen had ik verwacht: geen toegang voor rolstoelgebruikers en geen strikte naleving van de regels.

Een aantal problemen had ik verwacht: geen toegang voor rolstoelgebruikers en geen strikte naleving van de regels. Het was de eerste keer dat het systeem van registratie met vingerafdrukken werd gebruikt en dat was te merken: velen hadden het moeilijk met het verkiezingsproces. Toch had ik de indruk dat een eerlijke en geheime stemming in de mate van het mogelijke werd gegarandeerd.

De waarnemers en vertegenwoordigers van partijen zijn wel in de verleiding gekomen om zich te mengen in het verloop van de verkiezingen. Ik, jurist gevormd aan een Belgische universiteit, was geschrokken door de nonchalante manier waarop ze met de wettelijke bepalingen over de functies van de verkiezingscommissie en de rol van waarnemers omgingen. Het was duidelijk dat iedereen elkaar goed kende. De vertegenwoordigers van de partijen gingen helpen met de taken van de commissieleden, ook met het tellen van de stemmen. Er werd een poging ondernomen om de stemmen voor de partij toe te rekenen aan een bepaalde kandidaat van de kieslijst. De vertegenwoordiger van de RPA krabbelde terug toen hij zag dat ik aan het filmen was.

© Ani Ucar

 

Verheugd met mijn aanwezigheid bleek niemand te zijn. Toen ik vroeg deze overtredingen vast te leggen in het register hoorde ik de opmerking, van mijn eigen collega-waarnemers, dat dit naar hun mening geen groot probleem was. Volgens mij kan er geen sprake zijn van een “mening” wanneer een kieswet niet wordt gerespecteerd.

Politieke onvolwassenheid

Elk volk kiest de leiders dat het verdient. De RPA heeft de verkiezingen gewonnen. Ik wil geen standpunt innemen over de president van Armenië en zijn partij. Ik stel enkel vast dat het lang duurt om de mentaliteit van een volk te veranderen, om het pijnlijke van het verleden te verwerken, om het kromme van de geschiedenis recht te trekken.

Natuurlijk speelt het communistische verleden een rol: “de staat” ging een eigen leven leiden en valt niet te controleren. Meer nog, je blijft er het liefst zo ver mogelijk van weg. Enerzijds kan je aan de burgers politieke onvolwassenheid en gebrek aan verantwoordelijkheid voor hun eigen toekomst verwijten. Anderzijds is de overtuiging van hun onmacht tegenover de “groten” van het land begrijpelijk omdat zij niets anders zien dan een elite die de macht overdraagt buiten verkiezingen en wetten om.

Waarom doe je dit?

Die vraag hoorde ik de laatste maand meermaals. En terecht. Dezelfde vraag had ik mij ook gesteld toen ik mijn ticket naar Armenië boekte. Je doet het niet als je geen interesse hebt in wat rondom jou gebeurt. Je doet het niet als je een persoonlijk en direct voordeel zoekt.

Je doet het wel als je beseft dat je eigen wereld niet stopt aan de grenzen van België noch aan die van de EU. Je doet het als je het politieke landschap van een land wilt begrijpen. Je doet het als je je medemens wilt begrijpen. Je doet het als je iets wilt veranderen. Al is je inbreng bijna nihil. Toch telt ook ‘bijna nihil’ mee.

Je doet het ook als je stiekem verlangt naar die plek die velen vaderland noemen – een mythisch concept dat ik nooit gekend heb. Ik heb een aantal jaren geleden besloten dat mijn “homeland” België is. Zijnde de vierde generatie die in Rusland werd geboren als gevolg van goed gekende gebeurtenissen van begin 20ste eeuw in hedendaagse Turkije, heb ik dit jaar Armenië voor tweede keer bezocht. Ik weet niet of ik een vaderland heb ontdekt, maar ik weet zeker dat ik het lot van dat land en volk mij aantrek. En ik blijf hopen dat de keuzes van dit volk hen naar een betere toekomst zullen leiden.

Rimma Abadjan is een Belgisch-Armeense advocate en master in Europese Studies.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.