Kiezen om keuze mogelijk te maken

Gobaal-lokale werkelijkheden en dilemma’s

Er is een soefimetafoor, dat als volgt luidt: als je een steen in het water gooit, dan maakt dit cirkels, en die cirkels worden groter en groter. De wereld is ook zo verbonden met steeds groter wordende cirkels van verhalen van mensen, die allemaal aan elkaar gelinkt zijn. Mensen krijgen met nieuwe dilemma’s te maken, omdat de bredere context globaal-lokale ingrediënten bevat.

Wellicht is er een verwarring met de invulling van het woord ‘lokaal’: het is niet omdat dit lokale verkiezingen zijn, dat we de globale thema’s moeten weren. Mensen worden geconfronteerd met globale werkelijkheden waar zij antwoorden (nee, geen kant en klare!) op verwachten.  Of het nu gaat over migraties van en naar Europa (er zijn trouwens meer migraties van Europa naar de rest van de wereld, dan omgekeerd), economische en ecologische thema’s, onderwijs, woon- en werkgerelateerde kwesties, enzovoort. Als ik een slogan lees als ’kies voor lokale zekerheid’, dan krijg ik het al benauwd. Zoals uit onderzoek blijkt, scoren de meest veilige steden het hoogst op het onveiligheidsgevoel.

Politieke programma’s kunnen daarentegen een rol vervullen in het vergroten van keuzevrijheid, het verbreden en het ondersteunen van keuzeprocessen om gezonde keuzes mogelijk te maken binnen snel veranderende realiteiten en tot slot een gelijkwaardigheid in keuzemogelijkheden.

What you chose, is what you are!

We maken vreemde redeneringen bij het concept keuzevrijheid: een individu bepaalt alles zelf en heeft het lot in eigen handen. Niets is minder waar! Mensen zijn verbonden met een sociale realiteit, waarbinnen ze rekening houden met een aantal factoren. Of je op kot kan als je verder studeert, of je partnerkeuze buiten je groep valt, of je kinderen op loopafstand naar school kunnen gaan,…  Alsof keuzes geïsoleerd en individueel gemaakt worden en nooit noodgedwongen kunnen zijn. Terwijl keuzes soms met verantwoordelijkheden te maken hebben en verschillende overwegingen tegelijk in zich kunnen dragen: economische, sociale, persoonlijke onderhandelingen en compromissen die je maakt met je omgeving. Tegenwoordig zie je heel wat jongeren een combinatie maken van werken en studeren, waardoor studies langer kunnen duren. 

Daarnaast lijkt het alsof mensen moeten samenvallen met één keuze: je wordt als het ware je keuze. Het of-of principe. Als je kiest voor een gezin, als vrouw, moet je daar de gevolgen van dragen voor je loopbaan. Als je niet studeert, heb je minder keuzemogelijkheden in jobs, en sluit je jezelf makkelijker in de armoede. Als je beslist om te migreren om arbeidsredenen, bereid je jezelf best voor op discriminatie op de arbeidsmarkt. Je mag dan nog zo gediplomeerd zijn als je wil. Als je een sluier draagt, moet je alle gevolgen daarvan tolereren, inclusief de intrusieve blikken die je social body doen daveren.

Kies je voor discriminatie of voor armoede? Kies je om de wetten te ondergaan die deze keuzevrijheden begrenzen? Zijn dit geen redeneringen die eerder de machtsmechanismen in de hand proberen te houden, waardoor de samenleving ophoudt om zichzelf in vraag te stellen?

Contextblindheid van keuzen

Hoe complexer de samenleving wordt, hoe meer we moeite we hebben het inschatten van de gevolgen van onze keuzes. Tegelijkertijd spelen we op veilig en mag er toch weinig mislopen, wanneer je een nieuwe keuze maakt. De groep waartoe je behoort, bepaalt mee de keuzemogelijkheden, maar ook de ondersteuning die je daarbij krijgt om een goede keuze te maken.

Hoe complexer de samenleving wordt, hoe meer we moeite we hebben het inschatten van de gevolgen van onze keuzes. Tegelijkertijd spelen we op veilig en mag er toch weinig mislopen, wanneer je een nieuwe keuze maakt.

De gevolgen van je keuze goed kunnen inschatten helpt je vooral om de risico’s te zien en oplossingen te vinden. Daarom kan je naar gelang de sociale groep, iets meer nood hebben in het zoeken naar werk, in het kiezen van een richting in het onderwijs, in het stichten van een gezin, in het reizen, enzovoort. Individuen en groepen worden geconfronteerd met realiteiten, waarin ze een eigen geïsoleerde strijd moeten maken, dag in dag uit, waar we blind voor zijn. De schaduwgevechten van onze keuzes weerspiegelen onze twijfels en onze strijd om ons bestaansrecht.

Welke offers je moet brengen om iets mogelijk te maken in je leven wordt steeds vergeten of niet gezien. Alsof een keuze kant en klaar in je handen wordt gegeven. Denk maar aan moederschap, en hoe weinig vrouwen daarop voorbereid worden. Je bent geen moeder, je wordt moeder beetje bij beetje. Hoe meer je omringd bent door andere moeders, hoe meer je de gevolgen van het moederschap op je leven kan inschatten. Het is vooral de combinatie met andere sociale realiteiten en rollen, die het moeilijker maken. Alsof er meervoudige drukknoppen op je lichaam zijn, waarop je tegelijk kan aangesproken worden.

Sommige keuzen worden ons opgedrongen, hetzij door beelden, hetzij door idealisatie, hetzij door sociale druk, hetzij door wetten en reglementen, die een alternatief onmogelijk maken. We zien dat bepaalde groepen ook iets minder marge zullen krijgen bij het zoeken en falen in een keuze. Privileges hierin houden in dat mensen hun keuzes minder zullen moeten verantwoorden naar de sociale omgeving.

Keuzes in snel veranderende realiteiten

De grenzen en de gevolgen van gemaakte keuzes weerspiegelen zich in sociale realiteiten: uitzichtloosheid, onmogelijkheid, twijfel, verwarring en vervreemding van individuen met hun omgeving.  

Bijvoorbeeld zoals huwelijksmigranten, die in de eerste jaren van hun huwelijk weinig beschermd zijn ten opzichte van verschillende soorten geweld, als het land uitgezet worden door je partner, verwaarlozing, verstoting, en andere fyisische en psychologische agressie, mensen die gedwongen de prostitutie moeten ingaan…Deze mensen krijgen vaak te horen dat ze moeten leren leven met hun keuze van huwelijksmigratie. Terwijl we eerder met machtsonevenwichten in keuzes te maken hebben.

De absurdheid en onmenselijkheid van situaties hebben vaak te maken met meervoudige vormen van discriminatie en uitsluiting: economische klasse, gender, etnische origine en kleur spelen hierin geen onbelangrijke rol. Dit vraagt dan ook een meervoudige ondersteuning. Momenteel is het zo dat hulpverlening te gefragmenteerd is om hieraan het hoofd te bieden. Zelfs de meest hoogopgeleide huwelijksmigranten slagen er niet altijd in om dit probleem op te lossen.

Deze complexe situaties vergen dus nieuwe wetten, om keuzes mogelijk te maken en om deze individuen te beschermen voor de risico’s van zulke keuzes. De situaties vragen dus naar sterke politici, die de vinger aan de pols voelen en een neus hebben om nieuwe realiteiten te zien en kort op de bal te spelen, om machtsonevenwichten in die keuzes weg te werken. Want kiezen is niet verliezen, het is winnen. Het is winnen van elke burger die niet omvergeduwd wordt door elke tegenslag en een keuze voor het leven kan maken. Elke dag weer.

Birsen Taspinar is psychologe en systeemtherapeute.