Een Nobelprijs voor de Chinese regering?

1. Het is zonder meer de verdienste van China dat het de Washington-consensus heeft doorbroken. Een consensus die, zeker in de jaren ’90, onnoemelijk leed en structurele onrechtvaardigheid heeft veroorzaakt in onder meer Rusland, Latijns-Amerika en grote delen van Afrika. China bewijst, onder meer met haar actief industrieel beleid en controle op de banken, dat er een alternatief bestaat. De wereldwijde financiële crisis van 2008 bevestigde alleen maar dat de Washington-consensus heeft afgedaan, nadat China eerder al het failliet ervan had aangetoond.
2. Ook nu is de opkomst van China en haar assertieve “win-win” beleid tav Afrika, Zuid-Oost Azië en Zuid-Amerika van fundamenteel belang voor die continenten, en wel hierom. Landen in het Zuiden krijgen nu eindelijk de keuze tussen het Westen en een andere speler. En zoals bekend: een beetje competitie kan geen kwaad. Monopolieposities maken donorlanden lui, en leidden tot excessen in het verleden. Door de actieve politiek van China op die continenten is ook het Westen nu verplicht “to raise its game”. Zeker in Afrika. Misschien waren de MDG’s al een voorbode hiervan; anno 2010 is dat zeker het geval.
3. China, en China alleen, is ook de voornaamste reden waarom de hele wereld stilaan sociale, economische en mensenrechten serieus neemt, en het collectieve recht op ontwikkeling. Vroeger waren mensenrechten zowat synoniem met politieke en burgerlijke mensenrechten, dat is nu niet langer mogelijk. Mensenrechtenorganisaties hanteren de laatste jaren een meer inclusief concept van mensenrechten, en dat is zeker de verdienste van onder meer China. Je kunt het vergelijken met de druk van de Sovjetunie op het Westen om sociale zekerheid uit te bouwen na wereldoorlog 2. Zonder de communistische factor was dat allicht een stuk minder evident geweest (al was Bismarck uiteraard al wat eerder begonnen in Duitsland). Het voorbeeld van China werkt ook inspirerend om de focus bij ontwikkelingshulp terug iets meer te leggen op het bevorderen van economische groei in ontwikkelingslanden. De laatste jaren lag het accent misschien iets teveel op investeren in sociale sectoren, zoals onderwijs en gezondheidszorg. Beide zijn nodig.
4. Wie eerlijk durft kijken naar de geopolitieke wereld, moet ook durven erkennen dat een stabiel China van enorm belang is, ook al wordt het dan ongetwijfeld teveel met harde hand ‘geharmoniseerd’. De laatste dertig jaar waren de Chinese leiders en de KP de voornaamste bewerkstelliger van die stabiliteit, for better or for worse. De manier waarop de partij China heeft gekatapulteerd van een rurale maatschappij naar de huidige, zonder dat die transitie al te grote deiningen veroorzaakte in de samenleving, verdient respect. Je hoeft maar naar de implosie van de Sovjetunie te kijken, om te weten dat zoiets makkelijker gezegd is dan gedaan.
5. China is ook een van de eerste grote landen die de klimaatverandering als een ‘zaak van nationale veiligheid’ beschouwt, en die haar beleid in alle sectoren erop probeert af te stemmen. Het nieuwe “groene” China is ongetwijfeld nog veraf, en is minstens voor een deel ingegeven door klassieke economische motieven als het creëren van concurrentievoordelen, maar het moet gezegd: China lijkt het eens te meer aan te durven om de individuele rechten van Chinezen die nu leven af te wegen tegen collectieve rechten, inbegrepen de rechten van toekomstige generaties Chinezen op een leefbare omgeving. De Chinese regering gaat daarin niet ver genoeg, net als Westerse politieke leiders trouwens.
   De Chinese regering weigert vooralsnog (= net als Westerse politieke leiders) om de droom op consumeren echt aan banden te leggen. Maar in een land als China, waar vele Chinezen bij wijze van spreken pas nu hun eerste koelkast, auto en flatscreen aanschaffen is dat minder onlogisch dan in pakweg de VS of Europa. Het is moeilijk om te pleiten voor consuminderen in een land waar veel mensen, terecht, nog recht menen te hebben op een inhaaloperatie.
   Consuminderen zou wel moeten gepromoot worden voor de nieuwe Chinese rijken, en voorlopig verzuimt de Chinese regering dat. Maar je kunt niet ontkennen dat de Chinese regering meer structurele en noodzakelijke ingrepen in de maatschappij probeert door te voeren, en de klimaatverandering al een tijdje erg serieus neemt. De vergelijking met het Amerikaanse non-beleid spreekt boekdelen. Aangezien de klimaatverandering hét veiligheidsthema van de 21ste eeuw dreigt te worden, is ook dat dus een belangrijk aspect om China eventueel een Nobelprijs voor de vrede toe te kennen. Politici en mensen hebben al voor minder die prijs gekregen.
6. Last but not least: China geeft vele mensen in het Zuiden hoop. Het voorbeeld van China werkt inspirerend voor veel landen, want het bewijst dat structurele, geopolitieke en economische verhoudingen in de Wereld geen natuurwetmatigheden zijn, maar kunnen veranderd worden. Wie op wereldschaal hoop geeft, verdient misschien wel een Nobelprijs van de Vrede. Zeker in de kersttijd.

Dit is uiteraard intellectuele Spielerei, en je zou even makkelijk de tegenovergestelde oefening uit de pen kunnen schudden. Overigens verdient Liu Xiaobo die prijs, daar gaat het niet om, en doet de Chinese regering er goed aan om hem en alle andere politieke dissidenten zo snel mogelijk vrij te laten. Al was het maar omdat China zeker een dosis Charta ’08 kan gebruiken anno 2010, want je zult maar ‘collateral damage’ zijn in de Volksrepubliek. Maar het feit dat dergelijke oefening niet helemaal onzinnig lijkt, ook al zijn niet alle argumenten even sterk, bewijst dat de Chinese regering de afgelopen 30 jaar grote verdiensten heeft gehad. In China, maar zeker ook voor de rest van de wereld. Vooral dat laatste wordt vaak over het hoofd gezien.

Kristof Decoster is politiek socioloog