‘Verkiezingsuitslagen in India betekenen niet dat de dagen van Modi geteld zijn’

‘Het hindoenationalisme en India kunnen niet makkelijk meer aan dezelfde tafel zitten.’ Dat schrijft Arjun Sharma (Leuven Centre for Global Governance Studies, KU Leuven) na de verkiezingen voor de wetgevende vergaderingen van de eenendertig staten en territoria die de Indiase unie vormen.

Terwijl covid raast in India, wordt de regering van premier Modi, gedomineerd door zijn hindoenationalistische partij BJP, door de internationale media overstelpt met kritiek. Commentatoren viseren vooral het besluit van Modi en minister van Binnenlandse Zaken en voormalig BJP-voorzitter Amit Shah om massaverkiezingsmeetings te houden in de Indiase deelstaat West-Bengalen.

Wat zeggen de resultaten van deze verkiezingen over de toekomst van het hindoenationalisme van Modi?

Samen met West-Bengalen brachten twee andere staten in het zuiden van India, Kerala en Tamil Nadu, in april hun stem voor de deelstaatverkiezingen uit. Omdat het aantal stemgerechtigden van West-Bengalen, Tamil Nadu en Kerala die van Duitsland, Frankrijk en Polen benadert, kan het belang voor de democratie, niet alleen in India maar wereldwijd, niet genoeg worden benadrukt. De verkiezingen voor de wetgevende vergaderingen van de eenendertig staten en unieterritoria die de Indiase unie vormen, zijn de beste indicatoren van de opkomende trends in de Indiase politiek.

Wat zeggen de resultaten van deze verkiezingen over de toekomst van het hindoenationalisme van Modi?

Religie kan regio niet verdringen… Nog niet

De hindoe-identiteit is complex en veranderlijk. Een hindoe in West-Bengalen spreekt een andere taal, behoort tot andere sektes, heeft andere ideeën over kasten, eten, kleding en levenshoudingen dan een hindoe in Kerala of Tamil Nadu. Volgens Modi is dit een probleem. Hij gelooft dat diversiteit in het verleden door groepen die behoren tot monotheïstische religies zoals islam en christendom is gebruikt om hindoes tegen elkaar uit te spelen en uit te buiten.

Sinds hij in 2014 aan de macht kwam, heeft Modi geprobeerd de verschillende hindoegroepen te verenigen door ze op te zetten tegen moslims en tegen Indiërs die geloven dat diversiteit en pluralisme de kracht van de Indiase democratie is en dat één groep – het doet er niet toe hoe groot – zijn overtuiging niet mag opleggen aan een andere.

De overtuigende overwinningen van BJP bij de nationale verkiezingen van 2014 en 2019, hebben velen in India en wereldwijd doen geloven dat het land op weg is om een éénpartijstaat te worden zoals zijn buurlanden Pakistan, Sri Lanka en Bangladesh. Nochtans hebben de nationale verkiezingen na 2019, met inbegrip van de recente verkiezingen in West-Bengalen en Tamil Nadu, aangetoond dat onder meer Bengalis en Tamils nog niet bereid zijn om de ‘eenheidsworst’ van de hindoeïstische identiteit, gepromoot door Modi, te aanvaarden. In West-Bengalen gebruikte minister-president Mamata Banerjee van de regionale TMC-partij met succes haar Bengaalse geloofsbrieven en kennis van de geschiedenis en gebruiken om de BJP af te schilderen als buitenstaanders. In Tamil Nadu verwees MK Stalin – de leider van DMK, een partij met sterke lokale wortels – naar de verwevenheid van de rivaliserende AIADMK met BJP om deze te verslaan in de deelstaatverkiezing.

Vrouwen en kiezers uit minderheden doen ertoe

Vrouwelijke kiezers zijn een blinde vlek in de verdeeldheid zaaiende strategie van BJP. Modi lijkt te veronderstellen dat vrouwen hetzelfde stemmen als mannen. Maar uit recente deelstaatverkiezingen blijkt dat vrouwen in India niet alleen massaal gaan stemmen, maar ook andere agenda’s hebben die soms botsen met die van mannen. Vergelijkbaar met de huidige campagne in West-Bengalen, zette Modi, na zijn eerste overwinning bij de nationale verkiezingen van 2014, op een agressieve manier de verkiezingsmachine van de BJP in om de Noord-Indiase staat Bihar in 2015 voor zich te winnen.

Moslims in India stemmen niet als één blok, maar in West-Bengalen zorgde de toon van Modi’s campagne ervoor dat ze massaal voor zijn rivaal stemden.

Maar zijn tegenstander, Nitish Kumar, richtte zich tot vrouwelijke kiezers met voordelen zoals gratis maandverband in scholen, fietsen voor meisjes en 35 procent vertegenwoordiging in verkozen gemeentelijke overheidsinstellingen. Kumar ging ook akkoord met een controversieel alcoholverbod in de deelstaat, waarvoor verschillende vrouwengroepen campagne voerden. Het bleek een effectieve strategie te zijn. Kumar en zijn bondgenoten behielden hun meerderheid in het parlement van Bihar.

In West-Bengalen gebruikte Mamata Banerjee soortgelijke programma’s om vrouwelijke kiezers te overtuigen, wat in haar voordeel speelde. Nog belangrijker is dat ze in de aanloop naar de verkiezingen actief moslims voor zich trachtte te winnen – 27 procent van het electoraat in Bengalen – door staatsfinanciering te geven aan belangrijke moslimgemeenschappen. Moslims in India stemmen niet als één blok, maar in West-Bengalen zorgde de openlijk vijandige toon van Modi’s campagne ervoor dat ze massaal voor zijn rivaal stemden. Banerjee’s overwinning laat zien dat het mogelijk is om de hindoestemmen te verdelen langs genderlijnen en dat de stemmen van minderheden nog steeds tellen, ook al wordt één partij door de hindoemeerderheid gesteund.

Denk lokaal, handel lokaal

In het verleden was er de veronderstelling in de Indiase politiek dat een partij of coalitie die één of twee termijnen aan de macht was, automatisch zou worden vervangen door zijn tegenstanders. Dit was zo omdat lokale politici vaak te veel beloven en te weinig doen. De gemiddelde kiezer verving dus de ene door de andere in de hoop dat de volgende iets beter zou zijn. De verkiezingen in Kerala en West-Bengalen lijken in te gaan tegen deze veronderstelling. In West-Bengalen streed Banerjee’s partij voor een derde termijn. In Kerala werd het Links Democratisch Frond (LDF) herkozen; het is de eerste keer in veertig jaar dat dit gebeurt.

In de huidige fase van de pandemie zijn veel van de vermijdbare doden te wijten aan een gebrek aan basisgezondheidszorg, zoals zuurstoftoevoer.

Ook de noodzaak om zich te concentreren op lokale kwesties kwam in de verkiezingen naar voren. In Kerala beloonden de kiezers het LDF voor zijn succesvolle aanpak van noodsituaties zoals overstromingen en de eerste coronagolf. De overheid van Kerala kon de schade beperken door slagvaardig te zijn en een vangnet te bieden aan kwetsbare groepen. In West-Bengalen wist Mamata Banerjee ondanks beschuldigingen van corruptie en vriendjespolitiek het vertrouwen van de kiezers te winnen door te verzekeren dat kandidaten die ondermaats presteerden, niet opnieuw mochten opkomen voor TMC.

Het wordt ook duidelijk dat voor de gemiddelde kiezer in India, van wie een aanzienlijk deel nog steeds in armoede leeft, basisdiensten zoals een werkende riolering, elektriciteit, brandstof, gratis maaltijden op overheidsscholen, en zelfs fietsen, veel aantrekkelijker zijn dan de belofte van ambitieuze infrastructuur of grootschalige ontwikkelingsprogramma’s. Ze blijken ook sneller vergevingsgezind ten aanzien van corruptie en nepotisme als de overheid basisdiensten op het lokale niveau kan verstrekken.

In de huidige fase van de pandemie zijn veel van de vermijdbare doden te wijten aan een gebrek aan basisgezondheidszorg, zoals zuurstoftoevoer. Ook hebben de arme arbeidsmigranten tijdens de eerste coronagolf enorm geleden onder de draconische lockdown van de regering. Het is zeer aannemelijk dat deze ervaringen zullen meespelen bij de nationale verkiezingen van 2022.

Op zich betekenen deze trends niet dat de dagen van Modi en de BJP geteld zijn. Een toonaangevende politieke strateeg merkte op dat om vandaag nationale verkiezingen in India te winnen, men een gezicht, een verhaal en een machine nodig heeft. Ondanks het coronavirus heeft Modi nog steeds een aanzienlijk voordeel wat het eerste en het derde betreft. Voor het narratief zet hij twee hoeden op: een van politicus en een van hindoenationalist.

Als politicus heeft Modi bijna veertig jaar politieke ervaring op alle niveaus. Hij heeft ook onmiskenbaar politiek inzicht. Zoals hij vroeger al heeft gedaan, zal hij leren van de recente deelstaatverkiezingen en zijn verhaal en beleidsfocus veranderen. Maar net als zijn populistische kameraden Trump en Bolsonaro zullen zijn narcisme en waanideeën ervoor zorgen dat hij zijn macho-hindoenationalistische identiteit nog versterkt. Als hij deze koers aanhoudt, kan zijn lot dat van Trump volgen. Hoe dan ook, hindoenationalisme en India kunnen niet makkelijk meer aan dezelfde tafel zitten.

Arjun Sharma is postdoctoraal onderzoeker bij Modernity and Society 1800-2000 (MoSa) en senior research fellow bij het Centre for Global Governance (CGGS), aan de KU Leuven.