Afghanistan krijgt twee presidenten voor de prijs van één

De politieke chaos was compleet in Kaboel. Twee concurrerende presidentskandidaten legden er maandag 9 maart gelijktijdig de eed af. Net op het moment dat een akkoord tussen de VS en de Taliban uitzicht geeft op vredesonderhandelingen, is de Afghaanse regering verdeelder dan ooit. Slecht nieuws voor Afghanistan, goed nieuws voor de Taliban?

Ze doen het wel. Ze doen het niet. Ze doen het toch. De afgelopen dagen stond politiek Afghanistan dan eens op het ene, dan weer op het andere been. Onderwerp van onzekerheid: de officiële eedaflegging van de nieuwe president.

Die ceremonie was twee weken geleden al voorzien, maar werd uitgesteld – zogezegd om de ondertekening van het akkoord tussen de VS en de Taliban niet in de weg te staan. De echte reden was natuurlijk dat de twee eindkandidaten voor het presidentschap allebei dezelfde eed wilden afleggen. VS-gezant Zalmay Khalilzad onderhandelde daarover tot in de vroege uurtjes met beide politici. Zonder resultaat, bleek later op de dag.

Ashraf Ghani en Abdullah Abdullah legden gelijktijdig en op korte afstand van elkaar de eed af als president van Afghanistan.

De hoofdrolspelers van het politieke drama zijn Ashraf Ghani en Abdullah Abdullah. De eerste was professor antropologie in de VS en adviseur voor de Wereldbank, voordat hij in 2002 terugkeerde naar Afghanistan en in 2014 verkozen werd tot president. Zijn toenmalige uitdager, Abdullah Abdullah, was al in de tijd van de strijd tegen de Sovjets actief in de Afghaanse politiek. Ook bij de verkiezingen van 28 september 2019 was hij Ghani’s belangrijkste uitdager.

De uitslagen van de verkiezingen lieten eerst maanden op zich wachten en werden meteen na de bekendmaking van de voorlopige uitslag eind december in vraag gesteld door de verliezer, Abdullah. De beroepsprocedure veranderde niets wezenlijks aan de uitslag, en dus ook niet aan de claim op de overwinning van beide kandidaten.

(On)geldige stemmen?

Dit is de uitslag die op 18 februari 2020 bekendgemaakt werd: Ashraf Ghani haalt 50,64 procent van de geldig uitgebrachte stemmen tegenover 39,52 procent voor Abdullah.

Die percentages verhullen het extreem lage aantal uitgebrachte stemmen. De verkiezingscommissie zelf had het vooraf over 9,6 miljoen geregistreerde kiezers. Uiteindelijk zijn er maar 1,8 miljoen stemmen wettig uitgebracht. Volgens de officiële uitslag krijgt Ashraf Ghani dus bijna 924.000 stemmen of 9,6 procent van de geregistreerde kiezers achter zich, Abdullah Abdullah 721.000 stemmen of 7,5 procent.

Het dispuut zit in de “geldig uitgebrachte” stemmen. Het kamp van Abdullah Abdullah betwist de geldigheid van rond de 300.000 stemmen. Aangezien de grote meerderheid van die stemmen voor Ghani waren, rekent Abdullah voor dat hij eigenlijk de overwinnaar is. En dus, stellen zijn medestanders, zou het verraad aan de democratie en aan het Afghaanse volk zijn om de “overwinning” van Ashraf Ghani te erkennen.

Het is de derde presidentsverkiezing op rij dat Abdullah zijn nederlaag toeschrijft aan verkiezingsfraude.

Het is de derde presidentsverkiezing op rij dat Abdullah zijn nederlaag toeschrijft aan verkiezingsfraude. In 2014 had hij in de eerste ronde een grote voorsprong op Ghani, maar dat was in de eindronde helemaal omgekeerd. Daarom hield hij zo lang het been stijf dat er onder Amerikaanse druk een gebricoleerde oplossing kwam die de fraaie naam National Unity Government kreeg.

Die regering van nationale eenheid, waarin Ashraf Ghani de president werd en Abdullah Abdullah de CEO van de regering, heeft nooit echt gefunctioneerd. De functie van “CEO van de regering” was ook niet voorzien in de grondwet, maar werd gecreëerd om een dreigende burgeroorlog te voorkomen. Nu de Amerikaanse regering haar leger uit Afghanistan wil terughalen, met nog meer haast dan zes jaar geleden, bleek Amerikaanse druk of diplomatie onvoldoende om de concurrerende “presidenten” te bewegen tot een compromis.

Resultaat: de speculatie van zondag 8 maart – dat er nieuw uitstel zou komen om alsnog tot een “oplossing” te komen – werd niet bewaarheid. Kaboel werd min of meer afgesloten voor iedereen die géén uitnodiging voor een presidentiële inauguratie op zak had.

Dat betekende niet dat alle straten leeg waren, want Ghani had zeker 2500 uitnodigingen verstuurd, Abdullah zelfs 10.000. De internationale hoogwaardigheidsbekleders waren eerder op het presidentiële paleis te vinden om president Ghani te ondersteunen, terwijl nogal wat oude krijgsheren en lokale machthebbers present gaven op het paleis dat de voorbije jaren dienst deed als ambtswoning en kantoor voor Abdullah.

Chaos in plaats van vredesakkoord

De politieke chaos komt bijzonder ongelegen, een week nadat de Taliban en de Amerikaanse regering een akkoord ondertekenden in Doha. Dat akkoord voorziet in de volledige terugtrekking van Amerikaanse troepen zodra er een onderhandeld vredesakkoord is tussen de Taliban en de Afghaanse regering.

Lees ook

Trump en Taliban zijn klaar met akkoord, maar het is nog geen vrede in Afghanistan

Volgens het akkoord tussen VS en Taliban moesten de Afghaanse vredesonderhandelingen op 10 maart van start gaan.

Volgens dat akkoord hadden de rechtstreekse, intra-Afghaanse onderhandelingen op 10 maart van start moeten gaan.

De kans dat dat gebeurt, is quasi nihil. Zelfs president Ghani maakte zijn onderhandelingsteam nog niet bekend.

Op de vooravond van die deadline was ook nog niet duidelijk of Ghani al dan niet bereid zou zijn om 5000 Taliban-gevangenen vrij te laten, zoals voorzien in het akkoord met de VS. Zonder die vrijlating, die door de Taliban beantwoord zou worden met de vrijlating van 1000 gevangenen onder hun bewind, kan van onderhandelingen geen sprake zijn, aldus de gewapende opstandelingen.

Taliban-woordvoerder Zabiullah Mujahid reageerde op de beelden van de dubbele eedaflegging, die door sommige tv-zenders naast elkaar en gelijktijdig getoond werd, met de opmerking dat dit ‘niet goed was voor Afghanistan. Laten ze stoppen met het afleggen van de eed, en laten ze een begin maken met de intra-Afghaanse dialoog en met vrede voor Afghanistan.’

Met de politieke top die vechtend over de straten van Kaboel rolt, krijgt de Taliban meteen de kans om zich een imago van staatsdragende actor aan te meten. De beweging kan ook wijzen op haar capaciteit om een gemaakte afspraak na te komen, zoals blijkt uit het sterk verminderde oorlogsgeweld sinds de aankondiging van het akkoord met de VS.

Ceremonieel theater

De tweespalt tussen Ashraf Ghani en Abdullah Abdullah toont ook hoe diep de historische kloof is tussen de Pasjtoense meerderheid en de minderheden zoals Tadzjieken, Oezbeken en Hazara’s. Die boden in de jaren negentig samen, als de Noordelijke Alliantie, verzet tegen de – grotendeels Pasjtoense – Taliban. Ashraf Ghani is, net als zijn voorganger Hamid Karzai, een Pasjtoen die het vertrouwen van de grootste etnische groep in de centrale regering moet vestigen.

Zo lang de onduidelijkheid over de politieke macht beperkt blijft tot het ceremoniële theater van maandag, is de schade nog te overzien. Maar waarnemers vrezen dat dit tot echt geweld tussen aanhangers van beide “presidenten” kan leiden, als er op korte termijn geen oplossing gevonden wordt. Amerikaans onderhandelaar Khalilzad drukte via Twitter zijn hoop uit dat er alsnog een oplossing gevonden wordt, maar geeft geen idee waar die gezocht moet worden.

Bijkomende onzekerheid kan gecreëerd worden door de Islamitische Staat Khorasan Provincie (ISKP), de lokale tak van IS. Militair gezien heeft die ISKP de voorbije maanden ernstige verliezen geleden, maar dat belet niet dat ze in Kaboel nog tot echt geweld in staat is.

Dat bleek op vrijdag 6 maart, met een aanslag op een herdenkingsbijeenkomst voor een Hazara-leider die in 1995 vermoord werd door de Taliban. Abdullah Abdullah was aanwezig op die viering, maar kon ongedeerd ontkomen. Meer dan dertig aanwezigen, vooral sjiitische Hazara’s, lieten het leven. En nog eens zoveel raakten gewond.

Tot nu is ISKP een marginale beweging, en het regeringsleger noch de Taliban gaven de groep veel ruimte om zich te ontwikkelen. Of de huidige fragmentatie van het politieke veld daar verandering in brengt, is nog onduidelijk.

De eedaflegging van Ashraf Ghani werd overigens kort opgeschrikt door twee ontploffingen in de buurt van het paleis. Dat gaf Ghani de gelegenheid om zich onverschrokken te tonen. Het theatrale gebaar waarmee hij dat deed – het jasje optrekken, de borst vooruit, en beweren dat onder zijn hemd geen kogelvrije vest zit maar een man die bereid is te sterven voor het vaderland – is intussen trending op het Afghaanse internet. Oude dorpsbewoners, jongetjes van acht, iedereen post beelden van zichzelf in dezelfde Ghani-houding.