Het energievraagstuk in Egypte? Zekerheid boven alles

‘We zitten in een bevoorrechte positie’, zegt Mohamed Saied, een 26-jarige civiel ingenieur die in een ammoniakfabriek werkt. Oliebedrijven hebben in de afgelopen jaren grote gasvoorraden ontdekt in Egypte en er zijn drie nieuwe gigantische gascentrales gebouwd, weet hij. ‘Egypte heeft daardoor een surplus aan energie.’

Dat klopt. In 2013 en 2014 viel de stroom in Caïro nog regelmatig uit vanwege tekorten, maar die zijn sindsdien verleden tijd. Het energievraagstuk bestaat voor Mohamed Saied uit energiezekerheid en hij is overtuigd dat die voor de komende decennia in Egypte is gewaarborgd. ‘In andere Afrikaanse landen is dat niet het geval’, dus hij telt zijn zegeningen. Daarnaast is er nog een kerncentrale in aanbouw, aan de Middellandse Zeekust, op 300 kilometer ten westen van Alexandrië. De bouw wordt uitgevoerd door het Russische staatsbedrijf Rosatom. ‘Dit zal de energiezekerheid nog verder verbeteren’, zegt Saied.

Hij geeft wel aan dat er nog altijd dorpen in Egypte zijn die geen stroom hebben. Maar: ‘President Sisi heeft een project geïnitieerd, “Fatsoenlijk Leven”, om deze dorpen aan te sluiten op het net.’ 

Is gas duurzaam?

Beschouwt Saied zo’n investering in gas als duurzaam met het oog op klimaatverandering? Het is niet het eerste waar hij aan denkt, maar hij merkt op dat er ook geïnvesteerd wordt in wind- en zonne-energie. Egypte heeft als doel de CO2-uitstoot van de energiesector tegen 2030 met 10% te verminderen. In 2019 opende het land een groot zonnepark in het zuiden, nabij Aswan, en er zijn plannen voor een nieuw windpark aan de Rode Zeekust. ‘We zullen meer groene energie krijgen’, zegt de ingenieur.

Tegelijkertijd vindt hij het een goede zaak dat de exploratie naar gas doorgaat. In 2021 haalde Egypte 6,5% van haar energie uit hernieuwbare bronnen, waarvan een belangrijk deel door de Hoge Dam in de Nijl ten zuiden van Aswan. In 2035 wil Egypte maar liefst 42% van haar energie duurzaam opwekken.

‘Mensen van hun land verdrijven voor energie is sowieso niet duurzaam.’

Mona Sadek, een 43-jarige vertaalster, maakt zich beduidend meer zorgen dan Saied. ‘Energie is een probleem voor de hele wereld’, zegt ze. ‘Olie en gas zijn niet duurzaam, hoe gaat de wereld het oplossen wanneer die op zijn?’ 

Ze noemt Egypte een ‘onderontwikkeld’ land en voorziet moeilijkheden in de transitie naar alternatieve, duurzame energiebronnen. Zo denkt ze dat Egypte niet over de technologie beschikt om over te schakelen op elektrische auto’s. Ook over het nieuwe zonnepark uit ze haar twijfels. ‘Er is een beetje zonne-energie, maar het wordt niet wijdverbreid gebruikt.’

Energie ten koste van land

Mona Sadek voorziet nog een probleem voor de energievoorziening. Er is minder Nijlwater, deels door klimaatverandering, deels door een nieuwe stuwdam in Ethiopië. Daardoor zou de capaciteit van de Hoge Dam bij Aswan kunnen afnemen. Het is een gevoelig onderwerp voor Sadek. Haar familie komt uit Nubië, het gebied ten zuiden van Aswan bewoond door de Nubiërs, een historisch achtergestelde etnische minderheid. 

De bouw van de Hoge Dam in de jaren zestig en het Aswan Meer dat daarbij gevormd werd, dwong de Nubiërs te verhuizen. Hun dorpen en akkers kwamen op de bodem van het stuwmeer te liggen. ‘Het was nodig voor het welzijn van de Egyptenaren, was toen de uitleg. Nu zitten we echter in een watercrisis en wordt de dam nutteloos’, zegt ze stellig. ‘Ons land is voor niets ondergelopen. Mensen van hun land verdrijven voor energie is sowieso niet duurzaam.’

Zonder elektriciteit geen thuis

De overheid heeft de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in wegen, bruggen en nieuwbouwprojecten, maar volgens Sadek hadden ze beter geïnvesteerd in de energietransitie. ‘Wanneer ik aan energie denk, denk ik aan wat “thuis” betekent. Zonder elektriciteit en gas heb je geen “thuis” ’, zegt ze. In tegenstelling tot Mohamed Saied denkt ze niet dat de energiezekerheid in Egypte is gewaarborgd. ‘We hebben te maken met enorme inflatie. Kunnen armen zich in de toekomst nog gas en elektriciteit veroorloven?’

Mohamed Saied ziet de prijsstijgingen ook, maar denkt dat het binnen de perken zal blijven. Voor hem zijn deze onderdeel van de bredere economische problemen. ‘Er is veel inflatie, dus ook de energieprijs gaat omhoog.’ Hij voegt toe: ‘Egypte wil gas exporteren, waardoor er minder overblijft voor lokale consumptie. Misschien drijft dat de prijs van elektriciteit ook op.’ Mona Sadek is stelliger: ‘Egypte geeft gas goedkoop weg.’

Economische malaise en inflatie

Egypte gaat door een zware economische crisis, gepaard met een dollartekort. Er zijn importrestricties ingesteld en mensen die dollars op bankrekeningen hebben staan, nemen deze op om te voorkomen dat ze opeens niet meer bij hun geld kunnen. De Egyptische pond heeft in anderhalf jaar tijd de helft van zijn waarde verloren en op de zwarte markt leveren euro’s en dollars significant meer op dan de officiële wisselkoers. De jaarlijkse inflatie is met meer dan 30% gestegen en de voedselprijzen zijn zelfs met 60% gestegen.

Egypte vestigt de hoop op de export van gas en elektriciteit om de tekorten te compenseren. Er zijn gesprekken gaande met Griekenland om een elektriciteitskabel van Egypte naar Europa aan te leggen en het Italiaanse oliebedrijf Eni investeert in de gasinfrastructuur van Egypte om export te bevorderen. Eind mei kondigde een consortium van internationale oliebedrijven aan dat ze een pijpleiding willen aanleggen van gasvelden rond Cyprus naar Egypte, om van daar verder te exporteren. Zeker omdat de Europese Unie minder afhankelijk wil zijn van gas uit Rusland gelooft Egypte dat hier winst valt te behalen. 

‘Voor de mensen uit het dorp maakt het geen verschil waar de elektriciteit vandaan komt.’

Voor het zover is, probeert Egypte de lokale consumptie te drukken. Vorige zomer kondigde het een plan aan om straatverlichting te dempen en winkelcentra vroeger te laten sluiten om zo stroom te besparen en meer gas over te houden voor export.

Gedurende een aantal weken waren de lichten op het Tahrirplein in centraal Cairo inderdaad gedoofd, wat een sinistere atmosfeer creëerde. Op sociale media uitten Egyptenaren zich kritisch. ‘Egyptenaren zitten in het donker om in Europa de lichten aan te houden’, was de teneur van de kritiek. Inmiddels staan de lichten ‘s nachts gewoon weer aan.

Tijd van olielampen voorbij

De 35-jaar oude Hameed Saye werkt als parkeerwachter in een privégarage in een goede wijk in Caïro. Hij komt uit een dorp op twee uur rijden van Caïro en brengt daar de weekenden door. Tijdens de week slaapt hij in een klein kamertje in de garage waar net een bed, een stoel en een oude televisie in passen. 

‘Zonder elektriciteit is er geen leven’, zegt hij. Hij ziet geen problemen met de elektriciteitsvoorziening in Egypte. In Caïro en in zijn dorp zijn zowel elektriciteit als gas om mee te koken ruimschoots beschikbaar, zegt hij. Wel is het ‘een beetje duur’. Hij kan zich herinneren dat in de jaren na de revolutie in 2011 de stroom regelmatig uitviel en er gastekorten waren. Hoe die problemen zijn opgelost, weet hij niet. ‘Dat heeft te maken met politiek.’ Hij haalt zijn schouders op.

Toen zijn ouders jong waren, voor zijn geboorte, was er geen elektriciteit in het dorp, vertelt Saye. ‘Ze gebruikten toen olielampen, we hebben ze nog altijd in huis.’ 

Leven van dag tot dag

Zittend op een stuk karton in een hoek van de garage probeer ik erachter te komen wat Hameed Saye vindt van hoe Egypte haar stroom opwekt. ‘De elektriciteit komt van elektriciteitskastjes, die staan op verschillende plekken in het dorp’, zegt hij. Wanneer ik uitleg dat Egypte voornamelijk gas en olie gebruikt voor stroomopwekking, kijkt hij me onbegrijpend aan. ‘De stroom komt uit de elektriciteitskastjes’, herhaalt hij. ‘En in de woestijn staan hoge torens’, voegt hij eraan toe, waarmee hij doelt op hoogspanningsmasten. 

Onderwerpen als de energietransitie, de klimaatambities van Egypte en de zorgen in Europa over energieafhankelijkheid, zijn moeilijk te bespreken. Hij kijkt me enigszins wantrouwend aan wanneer ik zeg dat elektriciteit uit zon kan worden opgewerkt. ‘Is het dan ook altijd beschikbaar?’ vraagt hij zich af. 

‘Luister,’ zegt hij, ‘elektriciteit is alles, het staat op nummer één. Maar voor de mensen uit het dorp maakt het geen verschil [waar deze vandaan komt]. Ze hebben simpele levens. Ze staan op, gaan naar hun werk en denken na over hoe ze geld kunnen verdienen. Ze houden zich niet bezig met de toekomst van energie.’ Wel zijn de mensen in zijn dorp boos over de gestegen prijzen. ‘Maar niet alleen van elektriciteit, alles is duurder geworden.’