Duurzaam textiel in gevaar: hittegolven bedreigen de vlasteelt

De klimaatcrisis dreigt een derde van de vlasoogst teniet te doen. Dat meldt de Europese koepel voor vlas, linnen en hennep. Vlasboeren experimenteren met wintervlas om hittegolven te slim af te zijn.

De textielwereld schuift linnen steeds meer naar voor als duurzaam alternatief voor katoen. Die laatste vraagt een enorme hoeveelheid pesticiden en water om te groeien. Linnen komt van de vlasplant en heeft slechts weinig water en geen meststoffen nodig. De treksterkte van linnen draad is bovendien twee keer zo hoog als die van katoen, waardoor linnen langer meegaat.

Hoewel veel vlas uiteindelijk geëxporteerd wordt naar landen als India en China om te verwerken tot textiel, is de productie van de vezel lokaal. Ruim tachtig procent van het vlas wordt hier in Europa verbouwd, voornamelijk in Noord-Frankrijk, België en Nederland. Vlas van buiten deze regio zou een minder lange vezel hebben en dus minder kwalitatief zijn, stelt Véronique Standaert, directeur van het Algemeen Belgisch Vlasverbond. Ze refereert naar onze contreien als ‘de sikkel’, het meest vruchtbare gebied ter wereld voor kwalitatief vlas.

Hittegolven

De Alliance for European Flax-Linen & Hemp (AEFH, in het Frans L’Alliance du lin et du chanvre européens) vreest echter dat Europees linnen in gevaar is. Oorzaak is de extreme hitte in de afgelopen maanden mei en juni: door de hoge temperaturen dreigt de oogst van de zomer van 2023 te dalen met 26 tot 36 procent. Daarbij refereert het AEFH specifiek naar kwalitatieve, lange vezels die enkel in ‘de sikkel’ kunnen groeien.

‘De hittegolf was dit jaar zeer vroeg, en de regen zeer laat. Dat alles betekent dat de oogst dit jaar minder zal zijn.’ 

‘Die schatting is vrij realistisch’, reageert Standaert. ‘De hittegolf was dit jaar zeer vroeg, en de regen zeer laat. Dat alles betekent dat de oogst dit jaar minder zal zijn.’ Normaal zaaien vlasboeren in de periode eind maart-begin april, maar dit jaar kon dat pas begin mei. ‘En daarna heeft het niet meer geregend, waardoor we niet met een schitterende oogst zullen zitten, al valt het rendement nog te bezien zodra we het vlas binnenhalen.’

Normaal wordt er geoogst in de periode eind augustus-begin september, maar ook dat zal afhangen van het weer: het moet eerst nog eens goed regenen vooraleer vlasboeren de oogst kunnen binnenhalen. ‘Ook in 2020 en 2021 was de oogst minder’, stelt Standaert: eerst door een te natte zomer, dan door een te droge zomer. De hittegolf van 2022 was minder problematisch voor de vlasteelt: die vond pas later in de zomer plaats, als de planten al volgroeid waren.

De impact van deze hittegolf zal evenwel pas merkbaar zijn in 2025, schat Standaert. ‘In België verwerken we de oogst meteen, maar in Frankrijk werken ze met een grotere stock. Zij zijn zoet met de oogst van 2022 tot in maart 2024. Aangezien er meer vlas uit Frankrijk komt, zal de impact op de textielproductie voor de zomer van 2024 beperkt blijven. Vooral in 2025 zal er minder vlas zijn.’

Wintervlas

De AEFH roept vlasboeren op om meer wintervlas te zaaien, een variant van de vlasplant die al in de tweede helft van oktober gezaaid wordt in plaats van in het voorjaar.

‘In de winter is het plantje dan al zeven centimeter gegroeid, zodat het al een wortelstructuur heeft en niet zomaar sterft door de koude’, legt Standaert uit aan de lijn. ‘Zodra de lente eraan komt, kan het onmiddellijk verder groeien en kan het vroeger geoogst worden. Zo zijn zowel de risico’s als de werkzaamheden beter gespreid.’

Standaert bevestigt dat ook Belgische vlasboeren hierop inzetten. Qua kwaliteit en opbrengst zou wintervlas niet mogen onderdoen van lentevlas. ‘Het wordt steeds meer een gevestigde waarde.’

Schimmel

Ook Nederlandse en Franse vlasboeren zien het nut in van wintervlas. Het AEFH verwijst naar expertise van de Franse landbouwadviseur Arvalis om die omslag te maken. Zo dient er onder meer ook rekening te worden gehouden met de kwetsbaarheid van vlas voor schimmels. 

Eerder schakelde ook ons land landbouwadviseurs Arvalis en Inagro in om manieren te vinden om de schimmelziekte Verticillium te bestrijden, die de laatste tien jaar een grote bedreiging vormt voor de vlasteelt. Ook daarbij speelt het klimaat een rol: in hete zomers is de schimmelziekte opvallend prominent aanwezig. 

In 2023 werd er zo’n 147.000 hectare vlas gezaaid, waarvan 16.000 hectare in België. In 2022 was de opbrengst 152.000 ton lange vezels. Op basis van cijfers van de FAO rekende de Amerikaanse belangenorganisatie Textile Exchange uit dat het marktaandeel van vlas minder dan één procent van de globale vezelmarkt is.