Bevolkingsgroei in Egypte is tikkende tijdbom

De bevolking van Egypte groeit explosief, met ruim 2 miljoen mensen per jaar. De economie groeit niet hard genoeg om de toestroom van jeugd op de arbeidsmarkt op te vangen, en de armoede neemt toe.

Het Egyptische instituut voor statistiek Capmas bracht vorig jaar in oktober de resultaten van de nieuwe bevolkingscensus naar buiten. Egypte telt ruim 96 miljoen inwoners, de groei is 2,6 procent per jaar, ofwel ruim 2 miljoen mensen. In het afgelopen decennium is de bevolking met 22 miljoen mensen gegroeid, de verwachting is dat de bevolking in 2030 zal zijn toegenomen tot 128 miljoen mensen.

Daarnaast heeft Egypte de afgelopen jaren geleden onder een economische crisis, die de regering heeft gedwongen om pijnlijke maatregelen te nemen zoals een devaluatie van de lokale valuta en het afbouwen van subsidies op elektriciteit en brandstof.

Geboortebeperking

‘Het bevolkingsprobleem in Egypte is de divergentie tussen economische groei en de bevolkingsgroei’, zegt Amal Fouad, hoofd van het departement voor demografisch onderzoek van Capmas. ‘Hierdoor is er een grote druk op voorzieningen zoals onderwijs, gezondheidszorg en sanitaire voorzieningen, en merkt het individu weinig van de inspanningen om het land te ontwikkelen.’

De laatste jaren is de bevolking alleen maar harder gaan groeien. Het aantal kinderen per vrouw is toegenomen van 3 in 2008 naar 3,5 in 2014. In de onrustige jaren na de revolutie in 2011 is de aandacht van de regering voor geboortebeperking afgenomen, en zijn veel programma’s stopgezet.

Cairo, dat nu al meer dan 23 miljoen inwoners telt, groeit met een half miljoen mensen per jaar.

Niet alleen de groei zelf is een probleem, ook de verdeling van de groei. Het armere zuiden van Egypte, ongeveer 25 procent van de bevolking, heeft een aandeel van 40 procent in de totale groei, zegt Fouad. Het gevolg is een trek van het zuiden naar de grote steden in het noorden van het land. Cairo, dat nu al meer dan 23 miljoen inwoners, groeit met een half miljoen mensen per jaar.

Hoop op een beter leven

In een van de buitenwijken van Cairo woont Shabaan (35) met zijn vrouw en vijf kinderen in de kelder onder een appartementsgebouw. Vier jaar geleden is hij vanuit zijn dorp in het zuiden van Egypte naar de hoofdstad verhuisd. ‘Mijn dorp is arm en als boer kon ik niet genoeg verdienen om mijn gezin te onderhouden°. Nu werkt hij als conciërge en manusje van alles voor de bewoners van het gebouw.

Shabaans oudste dochter, Dalia (12), gaat niet naar school en werkt als schoonmaakster. ‘Dalia ging naar school in het dorp, maar hier in Cairo durfde ik een meisje niet naar school te laten gaan’, zegt hij. ‘Het is goed als kinderen werken, om te leren voor zichzelf te zorgen en bij te dragen aan het familie-inkomen. We moeten voor elkaar zorgen.’

Zeker in het meer traditionele zuiden heerst de idee over de rolverdeling van man als kostwinnaar en vrouw als huisvrouw en moeder sterk. Onderwijs voor meisjes is dus minder belangrijk. Youssef, Shabaans tweede zoon, is de enige van de kinderen die naar school gaat.

Vrouwenparticipatie

Fouad hamert op het belang van onderwijs voor meisjes, en van een grotere participatie van vrouwen in de economie, met name op het platteland in Zuid-Egypte. Hierdoor zouden vrouwen minder vroeg trouwen en kinderen krijgen, en een groter bewustzijn krijgen van de voordelen van kleine gezinnen.

De wettelijk toegestane leeftijd om te trouwen in Egypte is 18, maar omdat er makkelijk kan worden gesjoemeld met geboortecertificaten komen huwelijken van minderjarigen nog regelmatig voor. Shabaans vrouw Umm Mostafa is 30, jaar oud, en ze zijn 13 jaar geleden getrouwd. Hij vindt 17 een goede leeftijd voor een meisje om te trouwen.

Armoede

Naast de bevolkingsgroei heeft de economische crisis in Egypte geleid tot een hoger percentage Egyptenaren dat onder de armoedegrens leeft. Volgens Fouad is de armoede toegenomen van 26,3 procent in 2013 naar 27,8 procent in 2015, wederom met de sterkste toename op het platteland in Zuid-Egypte.

Een gevolg van de stijgende armoede is dat ouders hun kinderen op vroege leeftijd aan het werk zetten in plaats van ze naar school te sturen.

Sinds de devaluatie van het Egyptische pond in november 2016 en daaropvolgende hoge inflatie is de armoede verder gestegen, naar verwachting tot wel 35 procent in 2017, maar officiële cijfers over dit percentage zijn nog niet naar buiten gebracht. Een gevolg is wel dat ouders hun kinderen, zoals Shabaan, op vroege leeftijd aan het werk zetten in plaats van ze naar school te sturen. Dit leidt weer tot een hoog analfabetisme, 30 procent onder vrouwen op een totaal van 26,8 procent in 2017.

‘Arme families kijken naar de kosten en voordelen van kleinere families op de korte termijn, en meer kinderen is dan gunstiger omdat ze kunnen werken’, verduidelijkt Nahla Abdel-Tawab, directeur Egypte van de Population Council, een internationale ngo. ‘Een kind dat naar school gaat brengt kosten met zich mee aan bijvoorbeeld vervoer, een schooluniform en privélessen. En als een kind al een opleiding afmaakt, zijn de kansen op werkloosheid of een slecht betaalde baan alsnog groot.’

Plan van aanpak

De positieve kant van het verhaal is dat de regering beseft dat de nood aan de man is. President Abdel Fattah Al-Sisi noemde in een toespraak vorig jaar bevolkingsgroei ‘de grootste bedreiging voor Egypte naast terrorisme”, en de ministeries voor Volksgezondheid en Sociale Solidariteit hebben verschillende programma’s opgestart om het bewustzijn onder vrouwen over anticonceptie en de voordelen van kleine gezinnen te vergroten.

Onderzoek heeft echter aangetoond dat kennis van anticonceptie hoog is (99 procent), en het gebruik desondanks is gedaald. Shabaan vertelt dat hij graag een kleiner gezin had gehad – ‘hoe minder kinderen je hebt, hoe beter de toekomst die je ze kan bieden¹ – maar geeft aan: ‘Het was de wil van God, wat Hij geeft is goed.’

Inspanningen van de overheid

Daar zit precies een probleem. Toonaangevende islamitische en christelijke autoriteiten in Egypte zijn terughoudend in het aanmoedigen van anticonceptie, als ze het al niet volledig verwerpen. Als legitieme vormen van geboortebeperking wordt in eerste instantie gewezen op de timing van geslachtgemeenschap buiten de vruchtbare periode van de vrouw of het ‘voor het zingen de kerk uitgaan’.

Egypte probeert ook op andere manieren geboortebeperking te stimuleren, bijvoorbeeld met financiële tegemoetkomingen voor gezinnen met niet meer dan twee kinderen, of aan gezinnen waarvan de kinderen school afmaken. Ook spant de overheid zich meer en meer in om vrouwen aan te moedigen eigen bedrijfjes op te starten, bijvoorbeeld door gunstige leningen aan te bieden. ‘Maar het is te vroeg om vast te stellen of deze inspanningen ook een gunstig effect hebben op de economische participatie van vrouwen en de geboortecijfers’, zegt Abdel-Tawab.

Migratie naar Europa

De bevolkingsgroei in Egypte is reden tot zorg in Europa, waar men niet zit te wachten op een nieuwe migratiestroom van Egyptenaren over de Middellandse Zee. De samenwerking tussen Egypte en de EU, en bilateraal met verschillende Europese landen, krijgt een steeds sterkere nadruk op het voorkomen van migratie.

In september 2016 sloeg een boot op weg naar Italië voor de kust van Egypte om. De ruim 200 slachtoffers waren in meerderheid Egyptenaren. Sindsdien heeft Egypte de kustcontrole sterk opgevoerd, met hulp van Duitse en Italiaanse trainingsprogramma’s. En met succes.

‘Het aantal Egyptenaren dat per boot aankomt in Italië is gedaald van rond de 4200 in 2016 naar 844 in 2017’, zegt Laurent de Boeck, Egypte-directeur van de Internationale Organisatie voor Migratie. Maar dat de pushfactoren voor migratie aanwezig zijn, is duidelijk: ‘Jaarlijks komen 1,3 miljoen jongeren de arbeidsmarkt op, van nu tot 2030 in totaal 17 miljoen, en de werkgelegenheid groeit niet hard genoeg mee.’

Toenemende druk

Of een migratiestroom van Egyptenaren ook daadwerkelijk op gang zal komen vindt De Boeck moeilijk te voorspellen. ‘De druk zal toenemen, maar alle elementen voor een internationale migratiestroom zien we nu al, en toch gebeurt het niet.’

Maar ook los van migratie heeft het onder controle krijgen van de bevolkingsgroei hoge prioriteit in Egypte. De komende jaren moeten gaan uitwijzen of de pogingen daartoe effect sorteren. ‘Meer inspanning is nodig, we moeten strikt zijn en de projecten monitoren om te zorgen dat ze goed worden uitgevoerd¹, zegt Fouad. ‘Maar we zijn optimistisch.’