Roekeloos gebruik van pesticiden in Afrika vormt gevaar voor volksgezondheid

Afrika gebruikt steeds meer pesticiden, maar wetgeving, regels en beleid daarrond volgen niet even snel. Dat brengt niet enkel het milieu in gevaar maar ook de landbouwers die zich vaak niet bewust zijn van de schadelijke effecten van die producten, zegt expert in bestrijdingsmiddelen Fredrick Otieno.

‘Er is meer wetgeving nodig om het gebruik van pesticiden in te dammen’, zegt Fredrick Otieno, milieuplanner en expert chemicaliën aan het Centre for Environmental Justice and Development in Nairobi. ‘Boeren worden ook onvoldoende gewaarschuwd over de schadelijke effecten van pesticiden.’ En dan is er nog het probleem van de illegale markt van pesticiden, weet hij ook. 

‘Veel landen hebben in het recente verleden hun regelgeving voor pesticiden verbeterd en in overeenstemming gebracht met de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) en de Gedragscode voor pesticidenbeheer van de Wereldgezondheidsorganisatie’, zegt Otieno. ‘Maar dat wil niet zeggen dat de wetgeving zich ook voldoende uitspreekt over de risico’s van deze producten, zeker niet die van de groep van zeer gevaarlijke pesticiden’, zegt hij.

Bijzonder gevaarlijke producten

Deze zogenoemde Highly Hazardous Pesticides (HHP’s) zijn bijzonder gevaarlijke middelen die ernstige en soms onomkeerbare schade toebrengen aan het milieu en de menselijke gezondheid. 

Volgens de FAO leiden ze jaarlijks tot miljoenen gevallen van onopzettelijke vergiftiging. Vaak vallen de slachtoffers in lage inkomenslanden, en vrouwen en kinderen die daar in agrarisch gebied werken, zijn meestal het zwaarst getroffen.

Volgens Otieno is de regelgeving rond de registratie van bestrijdingsmiddelen voor gebruik in de landbouw niet waterdicht en zouden boeren over een vergunning moeten beschikken om geregistreerde middelen het land in te brengen. Maar dit is niet altijd het geval.

Illegale import

Otieno zegt dat er een gebrek is aan toezicht en middelen om illegale import en gebruik van pesticiden in Afrika tegen te gaan. ‘Illegale verkoop en gebruik van chemicaliën zijn een alledaags gebeuren.’

‘Illegale verkoop en gebruik van chemicaliën zijn een alledaags gebeuren.’

Hij stelt voor om dit probleem aan te pakken door overheidsinstanties te laten samenwerken bij grensovergangen. In het binnenland is er meer nood aan strikte registratie van pesticiden, zegt hij.

‘Bestrijdingsmiddelen mogen bijvoorbeeld niet voor onbepaalde tijd hun registratiestatus behouden. De wet zou periodieke herzieningen van geregistreerde middelen moeten inbouwen. Dit zou ertoe leiden dat pesticiden die problematisch blijken in bepaalde gevallen kunnen worden opgevolgd en indien nodig uitgeschreven of nog slechts worden toegestaan voor beperkt gebruik.’

Registratie opnieuw intrekken

Maar hier knelt het schoentje: de tussentijdse beoordeling van chemicaliën is nog steeds een uitdaging voor Afrika. Nochtans vraagt de Internationale Gedragscode voor Pesticidenbeheer dat nationale wetgeving rond pesticiden het mogelijk maakt om goedgekeurde bestrijdingsmiddelen te kunnen herevalueren. In het geval er nieuwe informatie opduikt over de impact van sommige producten op de gezondheid van mens en milieu, moet het dus mogelijk zijn om een eerdere registratie weer in te trekken.

Veel boeren in Afrika ten zuiden van de Sahara krijgen pesticiden via overheidsprogramma’s en subsidieregelingen, maar ze beschikken daarmee niet over de informatie om te kunnen beoordelen welke chemicaliën veilig zijn in gebruik.

‘Daarom is het van het grootste belang om een bijgewerkte lijst van bestrijdingsmiddelen openbaar en gratis toegankelijk te maken voor landbouwers. Zo kunnen ze zelf checken of het middel dat ze gebruiken geregistreerd is’, zegt Otieno.

Uiteraard moeten boeren dan ook weten hoe ze de juiste informatie kunnen vinden en moeten interpreteren, voegt hij daar nog aan toe. Zo gebruiken sommige landen codes om producten te controleren.

Kleine boeren

‘Alle verkopers van pesticiden zouden een vergunning moeten kunnen voorleggen en een handhavingsprogramma zou daarop moeten toezien zodat de illegale verkoop van niet-geregistreerde en nagemaakte pesticiden bemoeilijkt wordt en personen die ze toch verkopen kunnen worden vervolgd.’

Volgens Otieno zijn het vandaag vooral kleine boeren die zichzelf onvoldoende kunnen beschermen tegen malafide praktijken en op die manier in contact komen met HHP’s die enorme risico’s voor hun gezondheid met zich meebrengen.

Otieno adviseert daarom dat overheden programma’s financieren die werknemers opleiden om pesticiden te kopen en gebruiken. Enkel getrainde werknemers kunnen dan een licentie bekomen.  ‘Dit zal het illegale gebruik en de illegale verkoop van pesticiden terugdringen’, zegt hij.

Etikettering

Wereldwijd bestaat er ook een systeem voor etikettering van chemische stoffen. ‘De meeste etiketten bevatten informatie over hoe je middelen moet gebruiken en wat je moet doen als je er last van ondervindt’, gaat Otieno verder. ‘Maar informatie over de risico’s en de mogelijke schadelijke effecten van de producten, ontbreekt vaak.’ En net die kennis is cruciaal voor boeren die pesticiden kopen en gebruiken.

Volgende de Gedragscode is een herevaluatie van producten een goede manier om risico’s goed te kunnen inschatten. Als er dan gezondheids- of milieurisico’s worden vastgesteld voor een pesticide die eerder werd geregistreerd, dringt een nieuwe beoordeling zich op, stelt de code.

Sommige Afrikaanse landen volgen de code, maar beschikken volgens Otieno zelden over het nodige budget om geregistreerde bestrijdingsmiddelen opnieuw te evalueren als nieuwe informatie over gezondheids- en milieurisico’s aan het licht komt.

‘Ik ben daarom van mening dat de informatie moet worden gerapporteerd aan de instantie die verantwoordelijk is voor de registratie en het beheer van bestrijdingsmiddelen’, zegt Otieno. ‘Want als de informatie alleen aan de fabrikant wordt gerapporteerd, kan deze soms worden achtergehouden voor het publiek of de betrokken autoriteit.’

Hij zou daarom willen dat alle regeringen in Afrika de import, verspreiding, verkoop en aankoop van HHP’s verbieden en geregistreerde bestrijdingsmiddelen regelmatig herzien om schade aan mensen, dieren en het milieu te voorkomen. Daarnaast moeten HHP’s ook beter in de wet worden gedefinieerd, zegt hij.

Dit artikel is eerder verschenen bij IPS-partner Scidev.net.