Pedro Valenzuela: ‘Ik pleit voor een links project in Latijns-Amerika, maar niet het macho links van de jaren zeventig’

‘Wij waren een revolutionaire organisatie en zullen dit blijven. Wij willen de stem van de uitgestotenen zijn, van zij zonder stem, zij die in miserie leven, de stem van de eerlijke en goede mensen van Colombia’, zei FARC-leider Ivan Márquez na de volledige ontwapening van de FARC op 15 augustus in Fonseca, La Guajira.

‘De FARC heeft een grote politieke opgave om het negatieve beeld over hen te veranderen.’

De woorden weerspiegelen een eerbaar inclusief politiek project. Toch is een groot deel van de Colombiaanse bevolking het niet eens met de politieke participatie van de FARC.

Velen vinden het niet aanvaardbaar dat de FARC voor de volgende twee termijnen vanaf 2018 tien zetels in het Congres zal krijgen. Valenzuela vertelt hierover dat de FARC de grote politieke opgave heeft om het negatieve beeld dat een groot deel van de bevolking over hen heeft, te veranderen.

Afgelopen zondag startte de FARC haar allereerste Colombiaanse congres in de hoofdstad Bogota, niet meer in de jungle, maar in een van de meest conventionele evenementenzalen in het hart van het land. Tijdens dit zes dagen durende Congres debatteerden meer dan 12000 ex-guerrillero’s over de naam, het politieke platform, de uitvoering en de kandidaten van de nieuwe politieke partij van de FARC.

Het congres culmineert vandaag in de officiële inschrijving van de FARC als politieke partij. De toestemming voor het geplande muziekconcert bleef (lang) uit. Maar de guerrillero’s die meer dan vijftig jaar in de clandestiniteit leefden, komen vandaag symbolisch samen op het centrale Bolivar-plein in het centrum van Bogota.

MO* sprak Professor Pedro Valenzuela in juni, net voor de ontwapening van de FARC. Valenzuela studeerde aan de Zweedse Uppsala Universiteit en doceert vrede- en conflictstudies aan de faculteit politieke wetenschappen en internationale betrekkingen van de Javeriana Universiteit in Bogotá. Valenzuela is sinds meer dan twintig jaar actief in vredesprocessen, van dialogen met rebellenbewegingen tot ondersteuning van grassroots initiatieven.

Op de vraag hoe het vredesproces er voor stond in juni antwoordde de professor dat het moeilijker en ingewikkelder is dan hij initieel verwachtte: ‘Er is veel meer interesse in het politieke spel. De Colombianen zijn al bezig met de verkiezingen van 2018.’ Met de FARC als nieuwe speler in de politiek en het vooruitzicht van de verkiezingsstrijd in 2018 kijken we met Valenzuela naar de weg die de FARC aflegde en hun ongelofelijk spannende stap in de politiek.

‘De agenda van de FARC bevat punten die cruciaal zijn voor het welzijn van Colombia.’

Pedro Valenzuela: Ik hoop dat het de FARC goed gaat in de politiek. Een sterke oppositie is belangrijk voor een werkzame democratie. De agenda van de FARC bevat punten die cruciaal zijn voor het welzijn van het land, zoals een grondige landbouwhervorming en een opening van het politieke systeem voor zij die zich kritisch opstellen.

We moeten een politieke cultuur opbouwen die sociale inclusie omarmt. We komen niet gezond vooruit zolang er in de Colombiaanse maatschappij zo’n grote ongelijkheden zijn. Dit is de grootste uitdaging van het vredesakkoord: de sociale omkering van de in de steek gelaten bevolking, zowel in de landelijke als stedelijke delen van het land.

Drugshandel, ontvoeringen en afpersing

Heeft de FARC dan na meer dan vijftig jaar oorlog, en gezien haar aandeel in de drugstrafiek, haar initiële ideologie kunnen vrijwaren?

Pedro Valenzuela: De meningen van de Colombianen lopen hierover sterk uiteen. Natuurlijk, het gegeven dat de FARC in de drugstrafiek verzeild raakte, leidde tot veel negatieve kritiek. Maar volgens mij hebben de FARC leiders in de hoogste rangen een politiek project.

‘De rurale gebieden boden de FARC de mogelijkheid om te overleven als guerrilla, maar niet om de oorlog te winnen.’

De link van de FARC met drugshandel, ontvoeringen en afpersing was een manier om de oorlog te financieren. Mocht de FARC niet naar deze dubieuze praktijken gegrepen hebben dan was de FARC vandaag een guerrillabeweging zoals ze die was in de jaren zestig en zeventig, betekenisloos. In die periode had de FARC weinig invloed.

Pas vanaf de jaren tachtig doorbraken ze hun traditionele zones en kwamen ze naar de steden.

Colombia is een urbaan land en de sleutel ligt in de steden, niet op het platteland. De rurale gebieden boden de FARC de mogelijkheid om te overleven als guerrilla, maar niet om de oorlog te winnen.

De FARC breidde haar aanwezigheid en invloed uit over heel het land. Dat kost geld. Rebellenbewegingen eender waar in de wereld grijpen naar illegale oplossingen voor financiering. Denk maar aan de ETA, en de IRA. Je kan niet zomaar naar de Verenigde Naties trekken en zeggen: “We zijn in oorlog met de Colombiaanse overheid. Geef ons geld om wapens te kopen.” Zo vallen rebellenbewegingen terug op illegale circuits voor financiering.

Dat heeft een negatieve impact gehad op de FARC met een ontbinding binnen de beweging. Ik kan mij voorstellen dat een deel van de FARC-strijders in staat van oorlog zullen blijven met een criminele toekomst. Dat gebeurt al met een aantal sectoren binnen de FARC. Toch zal een groot deel van de beweging politiek bedrijven zonder wapens.

Vervreemd van links

Waarom was de trek naar de steden voor de FARC zo belangrijk toen, en vandaag voor hun politieke toekomst?

Pedro Valenzuela: In de jaren zestig en zeventig was de FARC nog geen bedreiging voor het establishment. De M19 [een voormalige guerrillagroep die zich omvormde tot een politieke partij, nvdj] gaf kritiek op de FARC dat ze te geïsoleerd opereerde in afgelegen zones, ver weg van de stedelijke centra waar het grootste deel van de bevolking woonde.

De FARC zag dit wel in, maar had niet de operatieve capaciteit om ook de stedelijke gebieden in te nemen. Toch zijn er hier in de Javeriana universiteit van Bogota studenten die lid zijn van de FARC. Er zijn studentenleiders in de universiteiten van Bogotá die de studenten politiek organiseren, niet met wapens.

‘De associatie van links met de oorlog heeft veel Colombianen vervreemd van links.’

De FARC heeft op deze manier haar stedelijke netwerken met politieke invloed uitgebouwd. Er is steun van jongerenbewegingen, steun van vrouwenbewegingen enzovoort. We zullen wel moeten zien hoe groot die steun effectief is wanneer de FARC in de politiek stapt.

Vermoedelijk zal de politieke aanhang eerder beperkt zijn. Afgezien van een stad zoals Bogota en een aantal delen in het zuiden van het land is links electoraal beperkt in Colombia. Neem nu de communistische partij. Deze partij kan nooit meer dan twee procent van de stemmen halen, behalve dan in een stad als Bogota waar links de gemeenteverkiezingen heeft gewonnen.

Dit is een gevolg van de gewapende strijd van links en de slechte reputatie van de guerrillabewegingen. De associatie van links met de oorlog heeft veel Colombianen vervreemd van links. De linkse beweging heeft meer perspectief zonder wapens en geweld.

Moeilijke coalities

Welke revolutie heeft Colombia vandaag nodig, na de gewapende revolutie? En wat zijn de politieke perspectieven, zoals bijvoorbeeld bij de groenen?

Pedro Valenzuela: De groenen zijn niet groen, dat is het probleem. De politiek-groene beweging heeft geen milieu-agenda zoals dit in Europa het geval is. Dat is erg jammer, groen zou een interessant perspectief kunnen betekenen voor Colombia.

‘Het oude marxistische links zal geen voet meer aan de grond krijgen.’

De gewapende revolutie is mislukt. De guerrilla kon nooit echt de macht nemen, niet volledig het establishment bedreigen. Meer zelfs, er is een afkeer ontstaan bij de bevolking tegenover de linkse ideologie. Het oude marxistische links zal geen voet meer aan de grond krijgen.

De tijd is aangekomen om via democratische weg voor een veel bredere agenda van sociale gerechtigheid te strijden. Het is beter om Marx niet meer te vermelden (Valenzuela lacht). Een project van traditioneel links zal niet veel politiek perspectief hebben.

Kan de FARC aansluiting vinden bij andere (linkse) partijen?

Pedro Valenzuela: De linkse bewegingen zijn in overleg, en we moeten zien wat het congres van de FARC brengt. Vermoedelijk zal de FARC een breder platform aanbieden zodat andere progressieve bewegingen zich kunnen aansluiten om een coalitie te vormen.

Maar er leeft heel wat wrok tegenover de FARC en er circuleert veel foute informatie over het vredesproces en de akkoorden. Veel Colombianen steunen de nog steeds populaire Uribe die een oppositie leidt gekant tegen het vredesproces.Vrede in gevaar

Vrede in gevaar

Is er een uitweg om de polarisatie in goeie banen te leiden?

Pedro Valenzuela: De verkiezingen van 2018 zijn erg belangrijk. Het is cruciaal dat we iedereen die het vredesproces steunt kunnen mobiliseren. De kans zit erin dat Uribe en zijn partij de verkiezingen winnen. Het besef dat het vredesproces in de gevarenzone zit, moet doordringen tot de mensen. Zo niet is Colombia veroordeeld tot nieuwe cycli van geweld.

‘Het besef dat het vredesproces in de gevarenzone zit, moet doordringen tot de mensen. Zo niet is Colombia veroordeeld tot nieuwe cycli van geweld.’

De verzoening zal veel tijd vragen want het land is erg gepolariseerd. Er breekt een moeilijke tijd aan voor deze generatie, vooral voor wie zwaar getroffen was door de oorlog. We kunnen wel de belofte nakomen van niet terug naar geweld te grijpen en te praten over verzoening.

Dat alles vraagt een langdurend proces van verandering, inclusief de politieke cultuur, die is heel autoritair in Colombia. We vertrouwen steeds wie het met kogels oplost. Om tot verzoening te komen is maatschappelijke inclusie van zij die het meeste uit de boot vallen heel belangrijk.

Hoe trekt u deze lijn voort naar links in Latijns-Amerika? 

Pedro Valenzuela: De linkse beweging in Latijns-Amerika is niet voldoende kritisch geweest over hun eigen beleid. Velen van ons steunden blindelings de Cubaanse Revolutie. Zonder de vele goede zaken van deze revolutie te vergeten, zijn er aspecten waar ik het niet mee eens ben. Neem nu de politieke repressie. Het is heel belangrijk dat een oppositie slagkracht heeft. Oppositie mag men niet criminaliseren.

De situatie in Venezuela en de rol van de linkse regering heeft het er niet gemakkelijker op gemaakt. Toch pleit ik nog steeds voor een links project in Latijns-Amerika. Echter niet het links van de jaren zeventig dat een autoritair, sektarisch en macho links was.

Ik geloof in een linkse beweging die alle nieuwe agenda’s opneemt; inclusief het feminisme en de milieu-agenda. Die bewegingen waarbij de sociale gerechtigheid centraal staat. De sociale onrechtvaardigheid die we nu hebben is onaanvaardbaar. Ik geloof in een democratisch links. De dictatuur van het proletariaat heeft zijn tijd gehad.

Is de opkomst van de FARC als politieke partij een kans, een spannend moment voor links in Latijns-Amerika om iets totaal nieuw te creëren?

Laten we zien of ze voldoende volwassen zijn om het te realiseren.