Zelfs de voedselcrisis heeft haar voordeel

De honger raakt je aan op straat, wrijft over je knie, houdt zijn linkerhand op terwijl zijn rechterhand teken doet dat er eten nodig is. Wie wel eens door de immense grootsteden van het Zuiden reist, kent de blik van honger en armoede. Meisje van zeven met broertje van twee. Moeder met kind. Gehandicapte jongen. Zelfs wie spontaan een paar roepies, shillings of centavo’s in de lege hand of het roestige potje stopt, weet dat hij een druppel laat vallen in het uitgedroogde bed van wat een oceaan zou moeten zijn.
Honger is geen nieuws, want ouder dan het oudste beroep ter wereld. Anno 2008 is honger echter aan een nieuwe opmars bezig. Hij is van het verwoestijnende binnenland en de modderige slums binnengedrongen in de levens van de werkende onderklasse in de steden. Het goede nieuws is dat de nieuwe hongerigen zich niet neerleggen bij de komst van de ongenode en onverwachte gast.
Volgens de Aziatische Ontwikkelingsbank steeg de prijs van een ton rijst van 185 dollar in december 2002 naar 700 dollar in maart 2008. Een vergelijkbare evolutie doet zich voor op het vlak van de meststoffen -niet onbelangrijk aangezien de Groene Revolutie in Azië ervoor gezorgd heeft dat de landbouw er veel afhankelijker is geworden van externe inputs. In 2006 kostte een ton meststoffen 260 dollar, in 2008 is dat al driemaal zoveel. En die prijsstijging wordt na de volgende oogst uiteraard doorgerekend aan de consument.
De impact van de stijgende voedselprijzen varieert nogal. Arme Zuid-Afrikanen gaven twee jaar geleden al meer dan een derde van hun huishoudbudget uit aan eten, terwijl hun rijke landgenoten niet meer dan een tiende nodig hadden om meer en beter te eten. In de Filipijnen ging in 2003 gemiddeld 42,6 procent van het huishoudbudget naar eten en niet-alcoholische dranken. Ter vergelijking: in België is dat –thuis én buitenshuis eten meegerekend– zo’n 18 procent, in de VS 13 procent.
Honger –eeuwenlang een loodzwaar noodlot– is vandaag becijferbaar en verklaarbaar. Dat zou honger meteen ook uitroeibaar moeten maken. De oorzaak van de nieuwe honger –net in een periode dat de economische groei zich met name in het Zuiden voordoet– is echter niet eenduidig, ook al is de verleiding groot om een schreeuwend onrecht te beantwoorden met één schreeuwende verklaring.
De lijst onderling verbonden oorzaken is lang: naast de blijvend hoge consumptie in het Westen is er de groeiende consumptie in de nieuwe groeilanden, historisch hoge energieprijzen wegen zwaar in een gemondialiseerde voedselmarkt, energiegewassen verdringen op sommige plaatsen voedsellandbouw en drijven sowieso de prijs van bepaalde voedingsgewassen op, ongunstige klimatologische omstandigheden spelen boeren parten terwijl de toenemende verstedelijking en industrialisering vruchtbaar land inpalmen…
De eerste vraag vandaag is hoe samenlevingen en overheden ervoor kunnen zorgen dat er genoeg voedsel is én dat iedereen minimaal toegang heeft tot dat voedsel. Met andere woorden: beleidsmakers moeten het dominante marktdenken –dat de huidige crisis mee veroorzaakt– verlaten. Al zou een goed functionerende markt voor de boeren in dit verhaal een uitstekende zaak zijn. Internationaal nekken subsidies nog altijd de kansen van zuiderse producenten en intern zou echte markttoegang voor boeren wonderen kunnen doen. In India gaat nu soms 30 procent van de oogst verloren door slechte infrastructuur. Dat niet aanpakken is even misdadig als doen alsof autorijden op maïs in een hongerige wereld een zaak van rationeel beleid is.
‘De prijs van rijst is in Azië een factor die presidenten en regeringen kan doen vallen’, merkte Asian Development Bank-econoom Frank Harrigan op toen hij in Brussel de economische verwachtingen voor Azië toelichtte. Wat hij niet vermeldde, is dat diezelfde prijs ook wel eens in staat zouden kunnen zijn de onaantastbare macht van neoliberale wereldstructuren te ondergraven en beleidsmakers te dwingen opnieuw te luisteren naar hun –hongerige– burgers. Elk nadeel heeft zijn voordeel.