'Vrijlating Oeigoerse dissidente is pr-stunt'

De beslissing van de Amerikaanse regering laat vermoeden dat de vrijlating eerder een pr-stunt is dan een werkelijke stap naar meer mensenrechten in China. Dat vinden zowel Amnesty International als Human Rights Watch (HRW). Het nakende bezoek van minister van Buitenlandse Zaken Condoleezza Rice aan Peking sterkt hen nog in die overtuiging.

De Oeigoerse zakenvrouw Rebiya Kadeer zat bijna zes jaar in een Chinese gevangenis. Haar zaak werd een cause celèbre voor Amerikaanse parlementsleden omdat Kadeer in 1999 werd opgepakt tijdens een bijeenkomst met een lid van de Amerikaanse Congresdelegatie. Onmiddellijk na haar vrijlating - officieel om medische redenen - vloog ze naar de Verenigde Staten. Daar zal ze zich voegen bij haar man en vijf van haar elf kinderen, die er al bijna tien jaar wonen. Het is onduidelijk of levenslange ballingschap een voorwaarde was voor haar vrijlating.

Dat ze nu mag gaan, is eens te meer een voorbeeld van de Chinese strategie om telkens voor belangrijke internationale gebeurtenissen enkele in het oog springende politieke gevangenen vrij te laten, zegt Brad Adams, die aan het hoofd staat van de Aziatische afdeling van HRW. Het lijkt erop dat de Chinese overheid politieke gevangenen gebruikt in een spel met politieke gijzelneming, vinden de mensenrechtenorganisaties. Amnesty is ook bezorgd dat de vrijlating een argument zal zijn tijdens het debat van de Europese Unie over mogelijke opschorting van het EU-wapenembargo tegen China.

De woordvoerder van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, Adam Ereli, ontkende gisteren (donderdag) dat Peking en Washington het op een akkoordje hadden gegooid. Hij weigerde te speculeren over de motieven voor de vrijlating. Hij stelde dat Washington had afgezien van steun aan een resolutie in Genève omdat we een aantal belangrijke stappen hebben waargenomen die China de afgelopen maanden heeft gezet en beloofd te zetten om de mensenrechtensituatie te verbeteren. De woordvoerder verwees naar veranderingen in wetgeving die politieke gevangenen dezelfde rechten geeft op strafvermindering en borgtocht als andere gevangenen. Hij zei ook dat Peking akkoord ging met bezoeken door speciale rapporteurs van de Verenigde Naties (VN) voor marteling en religieuze onverdraagzaamheid en van de VN-Commissie voor de Mensenrechten.

Kadeer kreeg in 2000 de hoogste onderscheiding van HRW voor haar strijd voor de rechten van de Oeigoeren en met name de Oeigoerse vrouwen. De Oeigoeren zijn een overwegend moslimvolk uit China’s meest westelijke provincie Xinjiang. Zelf noemen ze hun land nog steeds Oost-Turkistan, hoewel ze al sinds het midden van de 19de eeuw onder Chinees bevel kwamen. Vijftig jaar geleden maakten ze meer dan 80 procent uit van de bevolking in Xinjiang, maar de gestage (door Peking aangemoedigde) immigratie door Han-Chinezen bracht hun aandeel terug tot minder dan de helft van de bevolking.

Kadeer bracht het met ontwikkelingswerk en zaken tot een van China’s rijkste vrouwen. De Chinese overheid hemelde haar in de jaren negentig op als een voorbeeld voor het hele land. In 1995 schopte ze het tot officieel afgevaardigde bij de vierde VN-wereldvrouwenconferentie in Peking en later werd ze lid van een officieel adviesorgaan voor de Chinese regering. Maar de Chinese machthebbers werden in toenemende mate bezorgd over de activiteiten van haar echtgenoot, die na een korte gevangenisstraf voor politieke activiteit naar de Verenigde Staten was verhuisd. Toen verschillende zonen zich bij hun vader voegden, nam de regionale overheid Kadeers paspoort in beslag en verbood haar het land te verlaten. Ze werd gearresteerd en in het geheim veroordeeld tot acht jaar gevangenisstraf voor het doorspelen van geheime informatie aan een buitenlander. Vorig jaar werd haar straf al met een jaar ingekort.

De Oeigoeren worden zowel in het onderwijs als in de tewerkstelling gediscrimineerd. De spanningen tussen de twee etnische groepen nemen sinds eind jaren tachtig zienderogen toe. Sinds de val van de Sovjetunie en de daaropvolgende geboorte van Centraal-Aziatische staten is het Oeigoerse nationalisme in opmars. In 1997 ontaarde een Oeigoerse betoging in een rel waarbij negen mensen omkwamen. Mensenrechtengroepen rapporteren dat tienduizenden Oeigoeren in de gevangenis zitten, terwijl de overgrote meerderheid onder hen nooit geweld gebruikte of ertoe opriep. Ook heeft de Chinese overheid een aantal moskeeën gesloten en sommige religieuze scholen en gebruiken verboden. (ADR/MM)