Sichuan zegt neen tegen kankerfabriek

Muur van traangas

‘De lokale overheid zal er op toezien dat bescherming van het milieu tijdens het bouwproces gewaarborgd blijft’, zei burgemeester Xu Guanyong dit weekend tijdens de ondertekeninsceremonie voor de bouw van een molybdenum-koperfabriek nabij het centrum van Shifang. Li met de pet gelooft niet dat die belofte overeind blijft. De bouwdeal met de beursgenoteerde Chinese staalgigant Sichuan Hongda levert Shifang immers 10,4 miljard yuan (13,4 miljard euro) op. De inwoners van Shifang vrezen dat de komst van de fabriek desastreuze gevolgen zal hebben voor hun gezondheid en het milieu.

Het protest begon zaterdag met een petitie van een groep studenten en andere inwoners van de stad. Volgens de petitie zou de fabriek kankerverwekkend zijn terwijl de lucht van Shifang nu al de hoogste concentratie kankerverwekkende stoffen in de omgeving bevat. De situatie escaleerde toen duizenden inwoners het hoofdkwartier van de lokale overheid in Shifang bestormden en slaags raakten met de oproerpolitie. Volgens de autoriteiten braken demonstranten door de veiligheidszone en gooiden met stenen, bloempotten en andere projectielen.

Lokale autoriteiten bevestigen dat de politie traangas gebruikt om de rellen uit elkaar te drijven. Officiële bronnen tellen minsens dertien gewonden, maar getuigen vertelden aan journalisten van Hongkongse media dat er intussen al één student sneuvelde. Maandag en dinsdag werden volgens officiële gegevens van de politie in Shifang 27 activisten gearresteerd. Dinsdagavond werden 21 van hen al vrijgelaten, een heel ongewone toegeving van de autoriteiten.

Virtueel virus

Het is het grootste Chinese milieuprotest sinds de opstand tegen een petrochemisce fabriek in Dalian vorige zomer. Net als toen kon publiekswoede de plannen uiteindelijk tegenhouden. Dinsdagmiddag beloofden burgemeester Xu en viceburgemeester Zhang Daobin al om de bouwplannen uit te stellen tot de rust is teruggekeerd. Dinsdagnacht gingen de autoriteiten definitief door de knieën. De lokale leider van de Communistische Partij bevestigde intussen dat de bouwvergunning volledig wordt ingetrokken.

Op Sina Weibo, de Chinese variant van Twitter, was het protest hét onderwerp van de voorbije drie dagen. Als een virus worden verontrustende beelden van gewonde activisten over het Weibonetwerk gedeeld. Ze laten een ophefmakend virtueel dagboek achter. Op spandoeken en T-Shirts staan krasse uitspraken te lezen als ‘Red Shifang, geef ons het milieu terug’, ‘Koperfabriek, scheer je weg uit onze achtertuin.’ Een andere weibogebruiker laat zich uit over de oogkleppen van de regering: ‘Jullie scheppen op over het overwinnen van milieuvervuiling alsof het een wedstrijd is, maar niemand van jullie leeft echt tussen die vervuiling.’

‘Het Chinese volk is als een kreeft. Ze kunnen in alle omstandigheden leven maar ondanks hun scherpe klauwen zijn ze een makkelijke prooi. Eerst spartelen ze nog tegen maar uiteindelijk eindigen ze toch op een bord waar de machtigen en rijken zich aan hen te barsten eten.’

Vooral de overdreven heftige reactie van de oproerpolitie wordt door de Weibogemeenschap bekritiseerd: ‘Honden, hoe kunnen jullie nu wapens richten naar onschuldige burgers? Zijn jullie dan ook geen ouders en buren?’, zegt een commentaar. ‘Ga maar lakei spelen van de lokale despoot’, reageert een andere.

Het protest zelf mag dan al geslaagd zijn, de lokale overheid opent op haar website de jacht op internetactivisten die de onrust zouden “aangestookt” hebben. Wie zich binnen de drie dagen overgeeft, kan rekenen op genade. ‘Maar wie weigert zich over te geven zal opgespoord en gestraft worden’, luidt de officiële dreigbrief, zonder duidelijke vermelding van wat die ‘straf’ inhoudt.

Groeifetisj

China’s beruchte milieuwaakhond Ma Jun, oprichter van het Instituut voor Publieke zaken en Milieu, hekelt het gebrek aan transparantie van de lokale autoriteiten in Shifang. ‘Zware metalen zijn levensgevaarlijk. Dan is het toch begrijpelijk dat de bevolking reageert als de overheid boven haar hoofd beslist om een giftige fabriek in de buurt van hun huizen te bouwen? De overheid heeft, sluw als ze is, alleen een vereenvoudigde versie van het milieurapport openbaar gemaakt zonder bezwarende elementen over watervervuiling en toxisch afval. Ze hadden op zijn minst de inwoners naar hun mening kunnen vragen. Elders in de wereld hebben burgers het recht om te protesteren als dit niet gebeurt.’

Milieuverontwaardiging brengt de autoriteiten in Beijing al langer in zwaar weer. Het Shifangincident is de nieuwste episode in een reeks protesten die de overheid al maanden grijs haar bezorgt. Onder druk van de internationale gemeenschap werkt de Centrale Regering wel initiatieven uit, maar daar maken lokale autoriteiten brandhout van. Ze liggen niet wakker van menselijke en ecologische offers in hun obsessie met economische groei. Het feit dat de autoriteiten in Beijing dit toelaten, voedt de sociale onrust. Het is dan ook niet toevallig dat de uit de hand gelopen protesten in Shifang zijn begonnen op de verjaardag van de Chinese Communistische Partij (1 juli). De onlusten zijn een signaal aan de regering, een eis voor meer burgerrechten en inspraak.

De dissidente Chinese blogger en auteur Han Han hekelt in een recent blogbericht de machteloosheid van de Chinese bevolking tegen de hebzucht van de machthebbers: ‘Het Chinese volk is als een kreeft. Ze kunnen in alle omstandigheden leven maar ondanks hun scherpe klauwen zijn ze een makkelijke prooi. Eerst spartelen ze nog tegen maar uiteindelijk eindigen ze toch op een bord waar de machtigen en rijken zich aan hen te barsten eten.’ Volgens Han Han zal de onrust na de toegeving van de overheid nog niet meteen gaan liggen. ‘Ik geloof dat dit een druppel op een hete plaat was. Deze uitbarsting van publiekswoede gaat over meer dan koper alleen. Als de overheid burgers hun recht op inspraak blijft ontnemen, zal een diepgewortelde onrust vroeg of laat uitgroeien tot massaprotesten.’ Met andere woorden is milieuprotest volgens Han Han misschien het begin van een Chinese lente.