São Luis maakt dichters van gangsters

Ooit waren ze met 25, de bendeleden van de groep”Falta de Deus” (“Gebrek aan God”). “We kozen die naam omdat we allemaal tegen God waren”, zegt Elias. Veertien ex-bendeleden zitten nu in de gevangenis, tien moesten de bendeoorlogen van de jaren negentig met hun leven bekopen. “Ik ben de enige van de groep die nog leeft en niet in de gevangenis zit”, stelt Elias vast.
De bendes van toen hadden allemaal een naam die liefst origineel moest zijn, maar ook respect inboezemen. “De boodschappers van de hel”, zo heetten de enen, de anderen noemden zich “Breinorganisators”, “Gekke Eenden” of “Verschrikkelijke Nachtdieren”. Ze stalen, dronken, namen drugs en bevochten elkaar met een wreedheid die niet moest onderdoen voor de bendeoorlogen in het Colombiaanse Medellin van de jaren tachtig en negentig.
Elias’ bende had enkele vuurwapens, maar de meeste gevechten gebeurden met messen en machetes. Overwonnen tegenstanders werden aan stukjes gehakt en hun lichaamsdelen begraven “in wilde, euforische rituelen met veel drank en drugs”, herinnert Elias zich. 
De jongeren van toen sloten zich aan bij een bende om heel verschillende redenen. Het verhaal van Elias is er een van een klassieke ongelukkige jeugd. Hij werd geboren in Brasilia, te vondeling gelegd en bracht veertien jaar door in een weeshuis voor zijn vader hem kwam ophalen. De man was een zware drinker die zijn zoon mishandelde en hem één keer zoveel alcohol te drinken gaf dat een coma Elias bijna fataal werd.
Elias is zich ervan bewust dat hij door het oog van een naald is gekropen. Maar de weg uit het dal was lang en moeizaam. Via de FUNAC, het rehabilitatiecentrum voor probleemjongeren van de overheid, kwam hij uiteindelijk op 18-jarige leeftijd in een afkickcentrum voor drugsverslaafden van de katholieke kerk terecht, op een boerderij op 250 kilometer van de stad. “Toen ik daar aankwam woog ik 50 kilo, nu 98”, zegt Elias, die met zijn 1 meter 85 relatief groot is in Brazilië,
De bendeoorlog in São Luis is intussen voorbij zijn hoogtepunt. Het jeugddepartement van de politie stelde in 2007 329 misdaden vast, waaronder 23 moorden. Volgens sociaal assistente Ana Carolina Alves is het moeilijk de omvang van het probleem in cijfers uit te drukken. Op basis van haar eigen onderzoek en stage bij het parket stelt ze wel vast dat er vooruitgang is geboekt in wijken waar van jeugdelinquentie een sociale prioriteit is gemaakt.
Een van de wijken is Coroadinho. De 75.000 inwoners van deze arme buurt konden in juni hun vierde maand zonder moorden vieren. Iedereen is het erover eens dat dit succes grotendeels te danken is aan het “Project voor jeugdvrede” dat werd gecoördineerd door Claudett Ribeiro, een opvoedkundige die de organisatie Instituto da Infáncia (Instituut voor kinderen, IFAN) oprichtte.
Het project begon in 2004 met cursussen en workshops die zich rechtstreeks richtten tot de leden van de negen bendes die de buurt toen onveilig maakten. De aanpak was revolutionair omdat het de vooroordelen en de stigmatisering van de bendeleden doorbrak. Meer nog, de jonge gangsters kregen een eigen stem in een schrijfcursus waar ze kortverhalen, gedichten en hiphopteksten mochten produceren. Het resultaat werd gebundeld in een “Literair Tijdschrift van Coroadinho”.
Het aantal gevechten tussen jeugdbendes is in Coroadinho intussen gedaald van 226 in de eerste helft van 2004 tot 10 in de eerste helft van 2007, zo blijkt uit een studie van IFAN. “De buurt blijft gewelddadig, maar het is de laatste twee jaar flink verbeterd”, zegt buurtbewoner Sergeant França, die 20 jaar voor de militaire politie werkte. Volgens França zijn drugs de oorzaak van het jeugdgeweld. Tienerzwangerschappen en het gebrek aan scholen en speelplaatsen “duwen jongeren de straat op.”
Elias deelt zijn ervaringen nu met jongeren die proberen van de drugs af te raken. Maar ook hij is nog niet helemaal uit de problemen. De firma waarin hij werkt staat op de rand van het failliet, wat hem zijn job kan kosten. En dan zijn er nog de spoken uit het verleden. “We hadden een akkoord dat niemand de bende mocht verlaten en dat deserteurs zouden worden gedood”, zegt Elias, “Maar op het einde was ik de enige die nog overbleef.”