'Onrust in Andeslanden voorlopig geen prioriteit voor Washington - analyse

In Bolivia dwongen felle sociale protesten president Gonzalo Sánchez de Lozada op 17 oktober tot aftreden. Aanleiding waren de plannen voor een pijpleiding om Boliviaans aardgas via aartsvijand Chili naar de VS uit te voeren, maar de protesten legden ook een veralgemeende onvrede over de economische en politieke koers van de regering bloot. Sánchez de Lozada voerde een beleid van privatiseringen en handelsliberalisering; armoedebestrijding leek niet zijn eerste bekommernis. Ook op het vlak van de drugsbestrijding bracht hij meer begrip op voor de bekommernissen van Washington dan voor de noden van de Boliviaanse coacaboeren. De nieuwe president Carlos Mesa heeft van de oppositie 90 dagen respijt gekregen om een andere koers in te slaan.

In Ecuador heeft president Lucio Gutiérrez de steun verloren van de machtige inheemse beweging en linkse bewegingen die hem aan de macht hadden gebracht. Hij probeert nu met de steun van een rechtse partij een minderheidsregering in het zadel te houden. Ook Gutiérrez voert een sociaal-economisch beleid dat arme en gemarginaliseerde groepen tegen de regering in het harnas voert.

Alejandro Toledo, de president van Peru, doet het nog slechter: meer dan 80 procent van de Peruanen zijn het intussen oneens met zijn beleid. Peru slaagt er niet in uit een aanhoudende economische crisis te raken. Door het afkalven van zijn populariteit is de manoeuvreerruimte van Toledo sterk ingeperkt.

Dan is er Venezuela, waar president Hugo Chávez een staatsgreep en een staking van twee maanden heeft overleefd. Binnenkort beslist de bevolking in een referendum of hij zijn ambtstermijn mag volmaken. De links-populistische Chávez, die al langer een doorn in het oog is van Washington, lijkt volgens opiniepeilingen het grootste deel van zijn populariteit te hebben verspeeld, maar het is de vraag of hij de macht zonder slag of stoot uit handen zal willen geven. Terwijl ondernemers en de middenstand zijn bloed kunnen drinken, blijft een aanzienlijk deel van de arme bevolkingslagen hem steunen, ondanks de economische neergang waarmee het land heeft af te rekenen.

Alleen in Colombia heeft de conservatieve president Alvaro Uribe volgens de enquêtes nog een comfortabele meerderheid van driekwart de bevolking achter zich. Maar eind oktober kwamen er niet genoeg Colombianen opdagen voor een referendum waarmee Uribe politieke en fiscale hervormingen hadden willen bezegelen - een veeg teken dat ook de Colombiaanse regering moet uitkijken met onpopulaire maatregelen.

Geen enkele van de crisissen in de Andes wordt zichtbaar in de buitenlandse politiek van de VS, stelt Moises Naim, de directeur van het in Washington uitgegeven tijdschrift Foreign Policy. De enige uitzondering is Colombia, waar de VS de regering met massale militaire hulp bijstaan om de drugssmokkel en de linkse rebellen onder controle te houden. Latijns-Amerika komt volgens Naim enkel bovenaan de agenda van de Amerikaanse regering als de veiligheid van de VS op het spel staat of als er zich problemen voordoen waartegen de VS systematisch willen optreden. Bovendien heeft Washington nu wel andere zorgen. De huidige onrust in de Andeslanden is klein bier vergeleken met de dreiging die uitgaat van de problemen in Irak, Iran, Noord-Korea, Pakistan, India, Afghanistan en Palestina, stelt Naim.

Het blijft wel opmerkelijk dat Washington de afgelopen jaren zelfs in Venezuela - een belangrijke aardolieleverancier - nauwelijks tussenbeide is gekomen. De Amerikaans regering liet die taak over aan de Organisatie van Amerikaanse Staten. Washington heeft de voorbije week wel even gereageerd op de gebeurtenissen in Bolivia. Otto Reich, de adiviseur van George W. Bush voor Latijns-Amerika, stelde vast dat er in Bolivia mensen zijn die niet geloven in de democratie, maar waarschuwde dat de VS niet zullen toelaten dat die aan de macht komen.

Misschien zou Washington er toch beter nauwer toekijken op wat er in de Andes gebeurt. Volgens de Venezolaanse socioloog en essayist Tulio Hernández zijn de Andeslanden verwikkeld in de vier illegale handelsstromen die landen onbestuurbaar dreigen te maken: drugshandel, stromen van zwart geld, mensensmokkel en wapenhandel. Dat bemoeilijkt de maatschappelijke hervormingen die zich er opdringen. Bestuurders krijgen af te rekenen met de roep om meer democratie, maar vooral met protesten tegen de toenemende armoede. Volgens de Economische Commissie voor Latijns-Amerika en de Cariben (Cepal) leeft bijna 44 procent van de Latijns-Amerikanen onder de armoedegrens. De kloof tussen arm en rijk wordt ook steeds groter. Hernández gelooft dat de onrust in Bolivia laat zien wat er kan gebeuren als die kloof te breed wordt.

Ook Cesare De Montis, de gezant van de Europese Unie in Caracas, waarschuwt voor een verregaande politieke destabilisering. Volgens hem is die in heel Latijns-Amerika zichtbaar, maar zijn de problemen het grootst in de Andes.