Markteconomie als alternatief voor kapitalisme

Andersglobalisme is een huis met veel kamers. Dat bewijst David Korten. Hij noemt zichzelf een traditionele conservatief met een diep wantrouwen tegenover grote instellingen en hun machtsconcentratie, waarmee hij zowel verwijst naar de staat als naar multinationals.
Korten heeft diploma’s in management en gaf les op managementscholen in zijn vaderland de Verenigde Staten en in ontwikkelingslanden, omdat hij geloofde dat hij zo bijdroeg tot de ontwikkeling van die landen. Hij werkte 15 jaar in Zuidoost-Azië en leerde er het economisch mirakel van dichtbij kennen. Begin jaren negentig keerde hij terug naar de VS. Tegen 1995 had hij When corporations rule the world geschreven. Het werd de bijbel van de andersglobalisten in de VS. MO* sprak met Korten naar aanleiding van de Nederlandse vertaling van dit boek.
Europeanen zullen moeite hebben om zich te herkennen in het negatieve beeld dat u van de wereld schetst. Bij ons is de macht van de zakenwereld nog niet zo verpletterend: we hebben nog een openbare omroep en zijn dus niet verplicht een eindeloze stroom reclame te zwelgen, politieke partijen mogen geen geld meer van bedrijven ontvangen, er is een goede sociale bescherming, we ondertekenden het Kyoto-protocol…
Korten: Gefeliciteerd! Het is inspirerend te horen dat Europa dingen verwezenlijkt waar progressieven in de VS alleen maar van kunnen dromen. Toch verneem ik dat ook jullie sociale verwezenlijkingen onder druk staan. De Amerikaanse zakenwereld wil de macht van de VS gebruiken om Europa te hervormen volgens neoliberale lijnen. Het is belangrijk dat Europeanen dat begrijpen: mijn boek beschrijft juist de gevolgen van dat proces in de VS, Canada, Latijns-Amerika en de rest van de wereld. Het doel is een open wereldeconomie waar globale ondernemingen vrije baan krijgen. De grote ondernemingen duwen hard aan die kar. Ze gebruiken daarbij de WTO en het IMF als instrumenten.
Die organisaties worden toch geleid door politici?
Korten: Ik kan niet spreken voor Europa, maar in de VS zijn politici voor hun verkiezingscampagne zo afhankelijk van bedrijfsleiders dat ze zowat op de loonlijst van de bedrijfswereld staan. De top van de regering Bush komt haast volledig uit de bedrijfswereld.
pleit voor het meer lokaal maken van de economie, maar hoe doe je dat?
Korten: Er zijn tal van fiscale stimuli denkbaar, maar ook burgers kunnen veel doen. Bewuste consumenten kunnen kopen in buurtwinkels of bij lokale boeren. Kleine ondernemers kunnen zich organiseren en meer onderlinge netwerken opbouwen in plaats van afhankelijk te worden van grote bedrijven. 
U maakt net als de Franse historicus Fernand Braudel een onderscheid tussen markteconomie en kapitalisme.
Korten: Door de twee aan elkaar gelijk te stellen, wordt verdoezeld dat er een niet-socialistisch marktalternatief is voor kapitalisme. Volgens Braudel werd de term kapitalisme in de 19de eeuw ontwikkeld om een economie aan te duiden waarin een kleine elite de eigendom van het productieapparaat monopoliseert voor eigen profijt, ten koste van de werkende klasse. Dat blijft een goede definitie van het huidige kapitalisme, dat ver afstaat van de markteconomie zoals die door Adam Smith werd beschreven. Die had het over kleine lokale bedrijven die een bestaan verwerven door te produceren voor lokale noden. De theorie van marktefficiëntie vertrekt vanuit enkele voorwaarden: bedrijven moeten te klein zijn om monopoliemacht te kunnen uitoefenen en mogen hun kosten niet op de gemeenschap afwentelen. Om die condities in stand te houden, is een sterke overheid nodig. De huidige kapitalist staat daar ver af: hij wil megawinst door het verwerven van monopoliemacht over markten, geld en hulpbronnen, en door kosten af te wentelen via subsidies en het beletten van regulering. Kapitalisme is een sociale ziekte, markteconomie is een zeer goed idee. Ik stel voor dat we eraan beginnen.
Sommige producten kan je toch enkel in grote ondernemingen produceren?
Korten: Het klopt dat sommige producten relatief grote productieketens vergen. Dat betekent niet dat de hele productieketen gecontroleerd moet worden door een globale onderneming. Ze kan coöperatief beheerd worden door een netwerk van ondernemingen in lokale eigendom. Grotere fabrieken kunnen eigendom zijn van de werkers of lokale aandeelhouders.
Bewijst de verkiezing van de zeer bedrijfsvriendelijke Bush tot president niet dat uw boodschap niet overkomt?
Korten: Pardon, Bush is niet verkozen, hij werd aangeduid door zijn croonies in het Hooggerechtshof. Zelfs om die minderheid van stemmen te krijgen, stelde hij zichzelf voor als een zachte conservatief, die voor milieubescherming en een coöperatief buitenlands beleid is. Ik vermoed dat de meeste Belgen ondertussen weten dat hij gelogen heeft, maar onze media volgen Bush. De verslaggeving over de inval in Irak is zo vertekend dat een kwart van de Amerikanen denkt dat er massavernietigingswapens gevonden zijn.
Bent u hoopvol voor de komende verkiezingen?
Korten: Nooit hoorde ik zoveel, tot voor kort apolitieke, mensen zeggen dat ze zich in deze verkiezingscampagne willen inzetten voor een regime change in ons land. Hoewel Bush’ populariteit taant, blijft hij toch opmerkelijk hoog scoren, zeker als je de slechte economie in rekening neemt. De mensen zijn bang. De uitkomst is dus moeilijk voorspelbaar. Mijn voorkeur gaat uit naar Howard Dean, een centrist van het Clintontype, en Dennis Kucinich, een echte andersglobalist. Probleem is dat die man compleet genegeerd wordt door de media. (jvd)
Bedrijfsleven aan de macht door David Korten. Uitgegeven door Lemniscaat (Kritische reeks). ISBN 90 5637 460 5

Corporations

Corporations, corporate globalisation en de corporate lobby zijn termen waarmee grote ondernemingen en hun invloed vaak worden omschreven in het Engels. Een echt synoniem bestaat er niet in het Nederlands en daarom werkt de term soms verwarrend. Het woord komt van het Latijnse corpus, een lichaam dus, of een “korps”. Een corporation is elke organisatie die optreedt als rechtspersoon of als rechtsconstructie. Het is dus een zeer breed begrip dat slaat op commerciële ondernemingen maar tevens op non profit organisaties en lokale overheden. Omdat bedrijven in de VS verreweg de machtigste vorm van corporations zijn, wordt de term er dikwijls gebruikt als synoniem voor de zakenwereld. Vooral de publiek verhandelbare (aandelen van) ondernemingen met beperkte aansprakelijkheid wordt door Amerikaanse andersglobalisten als een “pathologische organisatievorm” bestempeld. Wat de Amerikaanse corporations specifiek maakt, is het feit dat ze door een uitspraak van het Hoog Gerechtshof in 1886 dezelfde rechten onder de grondwet verkregen als individuen. Ze verwierven dus vrijheid van meningsuiting en zo het recht zich in de politiek te mengen, bijvoorbeeld door giften aan politieke partijen. Corporations eisen dus enerzijds de rechten van mensen op maar verkregen anderzijds na lang lobbywerk wel het recht elkaar(s aandelen) te bezitten, wat mensen dan weer verboden is sinds de afschaffing van de slavernij. Slotsom: de corporations zijn er in 150 jaar in geslaagd hun wettelijke positie gestaag te versterken naar meer rechten en minder plichten. Dat heeft de weg geopend naar een enorme machts- en bezitsconcentratie -één van de fundamentele kenmerken van corporate globalisation. Daartegenover staat slechts een beperkte aansprakelijkheid: de aandelen zijn immers dikwijls in handen van verre eigenaars die geen kennis hebben van en amper aanspreekbaar zijn voor de schade die de corporation in hun naam verricht. (jvd)