Makkelijke leningen maken Oost-Europeanen arm

Ioana Damian, een 47-jarige sociaal werkster in Boekarest, verdient elke maand 380 euro. Terwijl ze de rekeningen ordent op de keukentafel, overloopt ze de bedragen die ze elke maand moet betalen: 90 euro voor een banklening voor een nieuwe verwarmingsinstallatie, 50 euro voor verschillende consumentenleningen de ze in moeilijke jaren afsloot om de eindjes aan elkaar te knopen, en nog eens 80 euro voor een lening van haar vakbond. Voeg daarbij de rekeningen voor verwarming, elektriciteit en de telefoon, en het bedrag stijgt boven de 380 euro die Damian verdient. Enkele maanden geleden begon ze bij te klussen als schoonmaakster om zo de groeiende schuldenberg te kunnen afbetalen.
Steeds meer Roemenen en Bulgaren zien zich met hetzelfde probleem geconfronteerd. In beide landen schoten de consumentenleningen sinds 2000 als paddenstoelen uit de grond. Volgens de Wereldbank steeg het aandeel van leningen voor huishoudens van bijna niets tot 20 procent van het bruto binnenlands product tussen 2000 en 2008. In Bulgarije steeg het aandeel, inclusief hypotheekleningen, van 7 procent in 2003 tot 24 procent in 2007.
De Wereldbank schat dat leningen nu goed zijn voor meer dan 20 procent van het inkomen van een doorsnee gezinnen in beide landen. Maar dat cijfer is een gemiddelde: in gezinnen met een laag inkomen zoals dat van Damian ligt het aandeel veel hoger.
Net die arme gezinnen blijken de voornaamste klanten voor de consumentenleningen. Volgens een recente studie van econoom Douhomir Minev van de Bulgaarse Wetenschapsacademie heeft de meerderheid van de gezinnen met een consumentenlening een inkomen van ongeveer 300 euro. Die gezinnen hebben in de meeste gevallen geleend voor bedragen tussen 2500 en 5000 euro.

Consumentisme

De opgang van de consumptiecultuur in de ex-communistische landen kan voor een deel de opkomst van de leningen verklaren, in combinatie met de groei van de banksector. “Eens de markten geliberaliseerd waren, verschenen veel Westerse goederen in Oost-Europa”, zegt de Bulgaarse econoom Aleksandar Vasilev van de University of Glasgow. “De voorkeur verschoof naar de consumptie op korte termijn, niet ver in de toekomst. Men zou kunnen zeggen dat de mensen niet erg rationeel waren.”
Uit Minevs onderzoek blijkt echter dat consumentenleningen vaak ook de enige uitweg waren voor mensen die niet konden overleven van hun salaris. “Ons onderzoek toont dat een groot deel van de leningen gebruikt werden voor basisbehoeften, en dat ze de situatie van de lener niet verbeterden. In veel gevallen maken ze de situatie zelfs erger en verleggen ze het moment van de crash.”
Mensen die in een wanhoopspoging bij de bank aankloppen, begrijpen vaak de voorwaarden van de lening niet volledig, en de banken doen er weinig aan om dat te veranderen. “Het is inderdaad zo dat de gemiddelde consument niet over de financiële kennis beschikt om alle kosten in te schatten”, zegt Aleskandar Vasilev. “Veel mensen maken de verkeerde berekening. Er zijn ook veel bijkomende kosten bij een lening. Die zijn allemaal opgenomen in de kleine lettertjes, en het is de verantwoordelijkheid van de lener om die goed te lezen voor hij iets tekent.”
Volgens onderzoek van de Bulgaarse Wetenschapsacademie leeft ongeveer 20 procent van de Bulgaren onder de armoedegrens, een pak meer dan de 15 procent volgens de officiële cijfers. Volgens de Roemeense overheid leefde in 2008 een kwart van de Roemeense bevolking onder de armoedegrens.