De keerzijde van de medaille

Arbeidsters in fabrieken in China, Indonesië, Turkije, Bulgarije en Thailand moeten in het hoogseizoen tot 16 uur per dag en zes dagen per week sportkleding en sportschoenen naaien. Werknemers van dergelijke bedrijven in Bulgarije, Cambodja en China krijgen boetes of worden ontslagen als ze overwerk weigeren. Tijdens het laagseizoen verdienen Chinese arbeidsters in de sportsector soms maar 10 euro per maand. Indonesische arbeiders worden geïntimideerd of aangevallen als ze aan vakbondsactiviteiten deelnemen.

Die voorbeelden staan opgesomd in een rapport dat begin dit jaar werd gepubliceerd door international samenwerkingsverband van vakbonden en ontwikkelingsorganisaties. Die lanceerden in maart de campagne ‘Fair Play op de Spelen’ om aandacht te vragen voor de wantoestanden in de lageloonfabrieken waar sportkledij wordt gemaakt. Ze eisen dat zowel grote sportmerken als Nike, Adidas, Fila en Kappa als het Internationaal Olympisch Comité (IOC) daar meer tegen ondernemen.

Volgens de campagnevoerders doen de inkooppraktijken van de grote sportmerken de olympische gedachte geweld aan. De Spelen willen volgens het Olympisch Handvest een leefwijze stimuleren die vreugde vindt in inspanning, opvoeding door middel van het goede voorbeeld en respect voor universele morele beginselen. Daar zijn bedrijven als Nike, Adidas, Fila en ASISCS ver van verwijderd. Als uitbuiting van arbeiders een olympische discipline was, zouden sportmerken flink in de prijzen vallen, concluderen de actievoerders. Na eerdere kritiek hebben heel wat bedrijven veelbelovende gedragscodes uitgewerkt, maar in de praktijk blijven de inkopers naaiateliers en schoenenfabrieken tegen elkaar uitspelen om de prijzen te drukken en steeds snellere levertermijnen af te dwingen. Dat leidt tot een genadeloze concurrentie die steevast uitmondt in de uitbuiting van arbeiders. Volgens de actievoerders kan het anders. De verkoop van sportschoenen en sportkledij leverde in 2002 58 miljard dollar op - genoeg voor alle betrokken als de winsten beter verdeeld werden.

In België zijn onder meer ACV en ABVV, Oxfam Wereldwinkels en de Schone Kleren Campagne bij de actie betrokken. Die organisaties richten hun pijlen op het Belgisch Olympisch Comité (BOIC) en op de sportmerken Adidas en Fila. Van die bedrijven eisen de actievoerders dat ze een aankoopbeleid gaan voeren dat hun onderaannemers toelaat om de arbeidsrechten beter te respecteren. Het BOIC zou in zijn sponsorcontracten het respect voor arbeidsrechten als voorwaarde moeten opnemen.

De Belgische campagne krijgt een behoorlijke respons. Volgens Frieda De Koninck van de Schone Kleren Campagne zijn er al 60.000 handtekeningen verzameld onder een petitie die in september aan het BOIC en de vertegenwoordigers van Adidas en Fila in België zal worden overhandigd. De Koninck, woensdag nog in de volgwagen voor de laatste etappe van een groep van 27 Belgische wielertoeristen die in het kader van de campagne van Leuven naar Athene fietsten, toont zich ook verheugd over de gesprekken die op internationaal niveau met verscheidene grote sportmerken konden worden aangevat. Nike, Adidas, Reebok en Puma hebben al positief gereageerd op de campagne en tonen zich bereid verder te werken in de richting die de actievoerders aangeven. Andere bedrijven moeten blijkbaar nog verder worden aangepord. Het Belgische verdeelcentrum van Fila, één van de Belgische actiedoelen, toont zich volgens De Koninck nog altijd erg weigerachtig om in dialoog te treden. De hoofdzetel in de VS gaat over het thema wel al rond de tafel zitten met de vakbonden. Adidas, dat de voorbije jaren al zwaar onder vuur lag van actievoerders en intussen zijn beleid is beginnen aan te passen, is een makkelijkere gesprekspartner. Ze werken bijvoorbeeld al hard aan de definitie van een ‘leefbaar loon’ waarop alle arbeiders van onderaannemers zouden moeten kunnen rekenen, stelt De Koninck.

Het IOC blijft volhouden dat het geen voorwaarden kan opleggen aan bedrijven die sportkledij met het olympisch logo produceren - dat zou de verantwoordelijkheid zijn van de nationale olympische comités en de Wereldfederatie van de Sportgoederenindustrie. Het BOIC kaatst de bal terug. Volgens De Konink minimaliseert het BOIC daarmee ten onrechte zijn eigen rol. Zowel het IOC als het BOIC zeggen wel dat ze achter de waarden en de doelstellingen staan die door de actievoerders worden verdedigd. Maar tot woensdag bleef het IOC weigeren het half miljoen handtekeningen in ontvangst te nemen dat door internationale actievoerders is verzameld.