Buitenlandse Zaken VS koele minnaar van Oezbekistan

Aanvankelijk klonk Washington als een echo van de Oezbeekse president Islam Karimov zelf. De Amerikaanse regering drukte bezorgdheid uit over de ontsnapping van een aantal leden van een terroristische organisatie tijdens een grootschalige gevangenisuitbraak in de stad Andijan in de strategische Ferganavallei. Maandag wijzigde de toon van de VS. We hebben de regering-Karimov zitten aanmoedigen om hervormingen door te voeren, om het systeem opener te maken, zei minister Rice maandag. Oezbekistan heeft nood, op een bepaalde manier, aan uitlaatkleppen die voortvloeien uit een meer open politiek systeem, zei ze nog.

Dinsdag formuleerde haar woordvoerder, Richard Boucher, het nog directer: We moeten de Oezbeekse autoriteiten duidelijk maken dat stabiliteit afhankelijk is van een uitgestoken hand naar de burgers en van het instellen van echte democratische hervormingen en respect voor de wet. Repressie en geweld zullen in geen geval tot stabiliteit op lange termijn leidden, maar tot het omgekeerde.

Zonder grootschalige politieke en economische hervormingen kan het land gemakkelijk in een burgeroorlog wegglijden, zegt Martha Brill Olcott van de onafhankelijke denktank Carnegie Endowment for International Peace (CEIP). Als deze crisis leidt tot meer geweld of zelfs burgeroorlog, zal ze repercussies hebben in alle omringende landen, zelfs Afghanistan, zegt Nancy Lubin, de experte Centraal-Azië die aan het hoofd staat van JNA Associates, een adviseurbureau dat overheden, bedrijven en niet-gouvernementele organisaties raad geeft over operaties in de regio.

Washington heeft in Oezbekistan zelf al veel op het spel staan. Hoewel bezorgd over de ijzeren greep van Karimov, ontwikkelden de VS kort na de ineenstorting van de Sovjetunie vriendschappelijke banden met de voormalige Sovjetstaat. De relatie werd beduidend warmer kort na de terroristische aanslagen van 11 september 2001, toen Karimov het Amerikaanse leger de strategische Karshi-Khanabad-luchtmachtbasis liet gebruiken tijdens en na de oorlog in Afghanistan. Oezbekistan werd beloond met een scherpe stijging van de militaire en economische hulp. Bush verklaarde bovendien in het openbaar dat Karimovs grootste zorg, de Islamistische Beweging van Oezbekistan (IMU), zou behandeld worden als een tak van al-Qaeda.

Maar terwijl het ministerie van Defensie enthousiast was over de Oezbeekse leider, raakten andere delen van de Amerikaanse overheid in toenemende mate gefrustreerd door zijn weigering om politieke en economische hervormingen door te voeren. De regering-Bush werd ook in toenemende mate in verlegenheid gebracht door de mensenrechtenschendingen in Oezbekistan, vooral nadat een voormalig Brits ambassadeur in Oezbekistan, Craig Murray, in het openbaar bevestigde dat minstens één dissident gekookt werd tot de dood erop volgde.

In juli kondigde het ministerie van Buitenlandse Zaken aan dat het de hulp aan Oezbekistan met 18 miljoen dollar terugschroefde. Een relatief kleine vermindering die niettemin protest ontlokte. De protesten werden prompt gevolgd door een bijzondere toekenning van 21 miljoen dollar van de vrienden in het Pentagon, officieel om Oezbekistan te helpen biologische wapens uit het Sovjettijdperk op te ruimen. Ook de CIA werkte nauw samen. Ze droegen terreurverdachten over voor ondervraging in Oezbekistan.

Toch bekoelde de verhouding tussen de VS en Oezbekistan de voorbije twee jaar lichtjes, vooral toen Karimov dichter naar Rusland opschoof. Die afkoeling heeft volgens experte Olcott Wahingtons invloed op Karimov ingeperkt. Hij houdt er niet van alleen een uitbrander te krijgen, en hij is omringd door stroopsmeerders, zegt ze. We moeten ook wat wortels zoeken om hem mee te lokken, in plaats van alleen stokken om mee te slaan. (ADR/MM)