Australische interventie dreigt regeling grondgebruik op Papoea-Nieuw-Guinea te bemoeilijken

Papoea-Nieuw-Guinea was tot 1975 een kolonie van Australië en werd daarna de belangrijkste ontvanger van Australische ontwikkelingshulp. Het land zit diep in de schulden, verarmt zienderogen en wordt toenemend geplaagd door geweld en misdaad. De exploitatie van de aanzienlijke grondstoffenvoorraden en de uitvoering van ontwikkelingsprojecten wordt bemoeilijkt door verregaande corruptie. Australië zag het allemaal met lede ogen aan, tot de aanslagen van 11 september 2001 de regering in Canberra deden wakker schieten: landen waar de centrale regering overstelpt wordt door problemen, kunnen een toevluchtsoord worden voor het internationaal terrorisme.

Volgend jaar stuurt Australië daarom 230 politiemensen naar PNG om er de strijd aan te binden tegen de misdaad. Een akkoord over die interventie werd vorige week donderdag door de twee regeringen ondertekend. Samen met de ordemacht vertrekken ook 70 Australische ambtenaren naar PNG. Ze krijgen onder meer topposities in het gerechtelijk systeem, in de departementen waar het economisch beleid bepaald wordt, bij de immigratiediensten en bij het beheer van de gevangenissen.

Volgens de interventieovereenkomst behoudt de regering van PNG haar soevereiniteit, maar het wordt toch uitkijken hoe sterk Australië zijn stempel zal drukken op het beleid. Bij een gevoelige kwestie als de regeling van het grondgebruik wordt dat een cruciale vraag.

PNG is een van de minst verstedelijkte gebieden ter wereld - amper 17 procent van de bevolking leeft in de steden. Nog unieker is dat 97 procent van het grondgebied uit gemeenschapsgronden bestaat - akkers en grondstukken die niet in privé-bezit zijn en waarvan het gebruik door de tradities wordt geregeld. De meerderheid van de bevolking is direct afhankelijk van die gronden - als hun toegang om een of andere reden beperkt wordt, is bittere armoede het gevolg.

De overheidsdiensten van PNG die het grondgebruik moeten plannen en beheren, zitten gewrongen met die situatie. De technici op de diensten zijn opgeleid in Australië en Groot-Brittannië, landen waar privé-bezit van grond de norm is, en moeten oordelen over met buitenlands geld gefinancierde projecten die van hetzelfde uitgangspunt vertrekken.

Bovendien, zegt Max Kep, de voorzitter van het in juli opgerichte National Urbanisation Committee (NUC), werden er de voorbije jaren ettelijke plannen uitgewerkt over het grondgebruik en de stedenbouwkundige ontwikkeling op PNG waarmee dan later steevast geen rekening werd gehouden. Het gevolg was een chaotische ontwikkeling, waarbij het recht van de sterkste meestal de doorslag gaf.

Pogingen om verandering te brengen in die situatie, leverden tot hiertoe weinig op. In december vorig jaar begon de regering met een initiatief om democratische participatie mogelijk te maken bij het vastleggen van het grondgebruik. Volgens NUC-voorzitter Kep werd dat een maat voor niets.

De regering blijft proberen. In juli richtte ze een National Urbanisation Committee (NUC) op, en volgend jaar zou de regering een ministerie voor Stedenbouw in het leven roepen en een nationaal stedenbouwkundig plan uitwerken. Elias Masta, een leidend ambtenaar van het bestaande departement van Gronden en Fysieke Planning, maakt zich sterk dat traditionele gebruiken mee bepalend zullen worden voor de stedenbouwkundige beslissingen die PNG in de toekomst zal nemen. De hoop is onder meer tot een gezondere ontwikkeling van stadskernen en buitenwijken te komen, waardoor de schrikbarende criminaliteitscijfers vanzelf zouden zakken. Een betere verbinding tussen de steden en het platteland zou er dan weer voor moeten zorgen dat plattelandbewoners weerbaarder worden tegen commerciële houtkapbedrijven of mijnbouwondernemingen die nu nog zonder boe of ba de loop van rivieren durven wijzigen of concessievoorwaarden in de wind slaan.

Maar de regering van PNG moet op eieren lopen. In juli werd Port Moresby opgeschrikt door gewelddadige protesten tegen de geplande wijziging van de Customary Land Act. De nieuwe wet stelt dat traditionele gemeenschapsgronden allemaal geregistreerd moeten worden. De rechten van de traditionele gebruikers worden niet in vraag gesteld en de verkoop van gemeenschapsgronden blijft aan dezelfde beperkingen onderworpen als vroeger, maar toch bleek de onrust groot. Volgens de regering wil de nieuwe wet enkel meer mogelijkheden scheppen om op gemeenschapsgronden commerciële projecten uit de grond te stampen. Geregistreerde gronden zouden ook kunnen ingezet worden als een waarborg bij het aanvragen van leningen.