Aids maakt Afrikaanse begrafenisrituelen onbetaalbaar

Aids richt een slachting aan in zuidelijk Afrika. Eén op vijf mensen in de regio is besmet met HIV, het virus dat aids veroorzaakt. De meeste slachtoffers sterven op een leeftijd waarop ze eigenlijk nog lang kostwinner zouden moeten zijn. Het gezinsinkomen valt daardoor opeens terug tot de helft of zelfs maar een kwart van wat er voordien binnenkwam.

Maar dat is niet de enige bron van financiële zorgen voor de achtergeblevenen. Vooral de begrafenissen van de talrijke aids-slachtoffers brengen gezinnen aan de rand van het bankroet. Volgens een studie uit 2004 van de Universiteit van Kwazulu-Natal kost een begrafenis in Zuid-Afrika zeven keer meer dan het gemiddelde bedrag dat gezinnen uitgeven aan de verpleging van een ziek familielid.

In Zuid-Afrika kost een traditionele begrafenis zowat een derde meer dan een gemiddeld jaarinkomen. Ook in Tanzania, Mozambique en Botswana geven families een jaarinkomen of meer uit om naar behoren afscheid te nemen van overleden verwanten. De begrafenisondernemer moet betaald worden, een chique kist, bloemen en een mooie begraafplaats kosten ook veel, het overlijden moet meegedeeld worden in de krant of via de radio, en dan zijn er de aanzienlijke kosten voor het transport en de maaltijden van de rouwgasten.

Sommige gezinnen doen een beroep op vrienden en familieleden om de kosten te dekken, anderen plunderen hun spaargeld, verkopen vee of lenen het geld dat ze nodig hebben. Gezinnen met een sterfgeval geven de jaren daarop meestal minder uit aan schoolgeld en eten.

In sommige streken bestaan ook begrafenisverenigingen - groepen die samen sparen en vanuit die pot alle begrafenissen bij de leden betalen. Maar door het grote aantal sterfgevallen dat aids veroorzaakt, raken veel van die verenigingen nu in de problemen. Op het Tanzaniaanse platteland zijn sommige begrafenisverenigingen overkop gegaan, terwijl andere groepen hun leden nog maar de helft van de oorspronkelijke uitkering betalen. In Botswana hebben verenigingen hun bijdragen verhoogd.

Toch kiezen weinig mensen in zuidelijk Afrika voor goedkopere begrafenissen. Gezinnen die alleen een eenvoudige kist en een onooglijke begraafplaats kunnen betalen, vinden de breuk met wat de traditie voorschrijft vaak traumatisch, zegt
Patience Mavata, een verpleegster in een opvanghuis voor aids-patiënten in de Zuid-Afrikaans provincie Kwazulu-Natal. Ze vinden dat ze de overledene tekort doen.

Weinig hulporganisaties staan verwanten bij om de begrafenis van een aids-slachtoffer mogelijk te maken. Het Hillcrest AIDS Centre in Kwazulu-Natal doet het wel. De instelling heeft gunstvoorwaarden bedongen bij verschillende begrafenisondernemers. Voor iets meer dan 100 euro zorgen die ondernemers voor een eenvoudige kist en een overlijdensattest, bereiden ze het lijk voor en begeleiden ze de begrafenis. Die vindt plaats van maandag tot donderdag. Tijdens de week komen er minder rouwgasten opdagen, waardoor ook die uitgaven binnen de perken blijven. Het Hillcrest Centre betaalt een derde van de rekening, de verwanten de rest. Lukt dat niet, dan komt de instelling met meer steun over de brug. (PD)