Afghanistan tussen leger en ontwikkeling

‘Ik zou het geld dat nu naar de legeruitgaven gaat natuurlijk liever besteden aan de ontwikkeling van Afghanistan en de Afghaanse economie’, zegt premier Leterme na zijn kerstbezoek aan de Belgische troepen in Kaboel, Kunduz en Kandahar.
Minister van Defensie Pieter De Crem bezorgt de premier terstond de cijfers: in 2009 kostte de Belgische militaire aanwezigheid in Afghanistan volgens hem 56 miljoen euro. Het Rekenhof schat die kosten minstens 20 miljoen hoger in, omdat het ook de voorbereiding en de overhead in België meerekent.
Volgens Groen!-Kamlerlid Wouter De Vriendt loopt dat in 2010 op tot 109 miljoen euro. Daartegenover staat een ontwikkelingsbudget voor Afghanistan van 12 miljoen euro, een verdubbeling tegenover twee jaar geleden.
Waarom keert de Belgische overheid die cijfers niet gewoon om, als ze zo begaan is met het lot van de Afghanen? ‘Ontwikkelingssamenwerking maakt in Afghanistan maar kans op slagen als er ook veiligheid is in het land’, antwoordt Leterme tijdens een interview met MO*.
Tegelijk benadrukt de premier dat de ontwikkelingsinspanning voor Afghanistan uitzonderlijk is, ‘want het land staat niet eens op de lijst van 18 landen waarmee België prioritair aan ontwikkelingssamenwerking doet’.
De reden waarom Afghanistan dan toch evenveel hulp krijgt als pakweg Senegal, is natuurlijk de voorafgaandelijke beslissing om militair deel te nemen aan de Navo-operatie in Afghanistan. En de reden waarom daar nu al meer dan 100.000 militairen uit een veertigtal landen actief zijn, terwijl de internationale gemeenschap zowel militair als humanitair zo goed als afwezig is in Jemen, Somalië of andere geweldhaarden, is volgens Leterme ‘9/11 en het feit dat de taliban, Al Qaeda en andere geestesverwanten actief zijn in dit land.’

Geld spreekt duidelijke taal

Gemeten aan de middelen die vrijgemaakt worden, lijken militaire overwegingen vaak zwaarder door te wegen dan de bezorgdheid om menselijke ontwikkeling. Kamerlid Dirk Van der Maelen (sp-a) signaleert dat alleen al de Amerikaanse oorlogsinspanning in Afghanistan jaarlijks rond de 70 miljard dollar kost en wellicht oploopt tot 100 miljard na de surge dit jaar. Dat is dan niet veel minder dan de 119 miljard dollar ontwikkelingshulp die de 15 rijkste landen samen uitgeven aan 150 ontwikkelingslanden.
Toch klagen militaire analysten dat hun budgetten als gevolg van de economische crisis krimpen, terwijl ze steeds meer “humanitaire interventies” moeten uitvoeren. En dus wordt er begerig naar de stijgende ontwikkelingsbudgetten gekeken. Want als ontwikkeling maar kansen krijgt als de veiligheid gegarandeerd is, dan vinden geüniformeerde geesten het niet onterecht om bepaalde “veiligheidsuitgaven” te betalen met middelen van ontwikkelingssamenwerking. Of men zet “ontwikkelingsprojecten” op om de militaire en politieke doelstellingen van de internationale gemeenschap te ondersteunen.
Volgens premier Leterme is minister van Ontwikkelingssamenwerking Michel bijvoorbeeld bezig met het herbestemmen van de 12 miljoen euro hulp aan Afghanistan: ‘Tot nu gaat onze ontwikkelingssteun in Afghanistan bijna integraal via multilaterale organisaties, maar we zijn van plan dat geld in de toekomst meer in te zetten voor Duitse projecten in de regio van Kunduz.’
In en rond Kunduz zijn de Belgische militairen ook actief in het Duitse Provincial Reconstruction Team –de manier waarop de Navo probeert hearts and minds te winnen op het Afghaanse platteland, ook al rukken de Duitse militairen alleen in gepantserde kolonne uit voor hun “humanitaire” opdrachten– en met een gewapend opleidingsteam voor het Afghaanse leger.
Zwaait de Belgische regering nog trots met haar medewerking aan het PRT in Kunduz, dan liet Mark S. Ward, speciaal ontwikkelingsadviseur in Afghanistan voor de VN secretaris-generaal, begin september al weten dat de PRT’s dringend afgeschaft moeten worden en dat de planning, leiding en uitvoering van het ontwikkelingswerk in handen van de Afghanen moet komen. ‘Anders zorgt buitenlandse hulp vaak voor niet veel meer dan exorbitante expat-lonen, veel privébeveilging en overhead voor buitenlandse aannemers’.

Militaire interventies ondermijnen democratie en ontwikkeling

James Putzel, directeur van het Crisis States Research Centre aan de London School of Economics and Political Science, plaatst grote vraagtekens bij grote bereidheid in het Westen om militair tussenbeide te komen als dictatoriale regimes hun eigen bevolking gijzelen of onderdrukken.
Recent onderzoek naar het effect van militaire interventies sinds 1945 toont volgens hem aan dat militaire tussenkomsten in de weg staan van de democratie en economische groei torpederen. Dat zou te maken hebben met de vernietiging van lokale mechanismen om conflicten op te lossen, het ontstaan of stimuleren van nationalistische of identitaire politiek en het promoten van net die elites die het minst geneigd zijn de democratie een kans te geven. Het lokale eigenaarsschap van de ontwikkeling -waar iedereen hoog van opgeeft- is ook een van de slachtoffers van buitenlandse inmenging.
Volgens Putzel dreigt de evidente koppeling van veiligheid (in het Noorden) en ontwikkeling (in het Zuiden) regelrecht te leiden naar een herhaling van de vergissingen van de Koude Oorlog, toen steun aan ontwikkelingslanden ook niet gebeurde op basis van de reële ontwikkelingsbehoeften van arme bevolkingen, maar van concurrerende grootmachten.