Vijf jaar na het vredesakkoord in Colombia is vrede nog niet in zicht

Het Europees Parlement hield afgelopen dinsdag een conferentie ter gelegenheid van het 5-jarige bestaan van het vredesakkoord in Colombia. Hoewel er aanzienlijke vooruitgang is geboekt, klinkt er forse kritiek op de opgelopen vertraging bij de implementatie van dat akkoord. ‘Onze overheid toont weinig politieke bereidheid om alle afspraken na te leven.’

5 jaar geleden kwam er een einde aan het militaire conflict tussen de Colombiaanse regering en de FARC-rebellen dat meer dan 50 jaar duurde en aan meer dan 9 miljoen mensen het leven kostte. Op 24 november 2016 ondertekenden de betrokken partijen een vredesakkoord. Samen met dat akkoord werd een 15-jarig plan opgesteld om belangrijke pijnpunten in de samenleving aan te pakken.

5 jaar later blijft het volk strijden voor stabiele en langdurige vrede, stelt International Office for Human Rights Action on Colombia (OIDHACO), een internationaal netwerk van mensenrechtenorganisaties, in een persbericht. ‘Dat tonen ook de massademonstraties van de afgelopen jaren en de toename van mensen die zich verkiesbaar stellen.’

Volgens OIDHACO is er weliswaar vooruitgang geboekt bij de implementatie van het akkoord. ‘Het mechanisme van overgangsrecht is opgezet en toont de eerste resultaten. In juni 2022 wordt het rapport van de Waarheidscommissie verwacht’, aldus de organisatie.

Toch is er bezorgdheid. Niet alleen over de vertragingen die enkele fundamentele zaken uit het akkoord opliepen, maar ook over de verslechtering van de mensenrechten- en humanitaire situatie in Colombia, vooral wat kleine landbouwgemeenschappen en etnische minderheden betreft.

Volgens onderzoek van het Kroc-instituut, een onderzoeksinstelling van de Amerikaanse universiteit van Notre Dame, zou een slechts 28 procent van de bepalingen uit het vredesakkoord in de afgelopen 5 jaar uitgevoerd zijn. Ondertussen nam ook het geweld tegen oud-strijders van de FARC, activisten en gemeenschapsleiders toe.

Naar aanleiding van de verjaardag van het vredesakkoord organiseerden OIDHACO en Spaanse Europarlementsleden op 9 november een conferentie in het Europees Parlement. Ook Catalaanse middenveldorganisaties en Juliette de Rivero, de Colombiaanse vertegenwoordiger van het Hoog Commissariaat voor de Mensenrechten (OHCHR), namen deel.

Tijdens de conferentie werd de nadruk gelegd op de rol van de internationale gemeenschap, om erop toe te zien dat het akkoord wordt geïmplementeerd en op de nefaste rol van de huidige Colombiaanse regering.

‘Het beleid van president Duque garandeert de mensenrechten onvoldoende, en in het bijzonder het recht op leven en het recht op vrijheid van meningsuiting,’ aldus Danilo Rueda van mensenrechtenorganisatie Comisión Intereclesial Justicia y Paz. 

De kolonel krijgt nooit post

Een van de eerste werkpunten in het akkoord gaat over een grondige hervorming van het platteland. ‘Landverdeling is van essentieel belang’, benadrukt Iván Madero van de Colombiaanse mensenrechtenorganisatie CREDHOS. ‘Grondbezit was een van de initiële oorzaken van het gewapende conflict.’

Landbouwvelden waren destijds vooral in het bezit van grondgrondbezitters. ‘Vandaag is het merendeel van de vruchtbare grond nog altijd in het bezit van grote bedrijven, politici en grootgrondbezitters. De overheid heeft niet de wil getoond om het vredesakkoord op het Colombiaanse platteland uit te voeren.’

Volgens het staakt-het-vuren zou de FARC de wapens neerleggen op voorwaarde dat de regering de verwaarloosde plattelandsgemeenschappen zou integreren in de Colombiaanse staat. Daarbij werden werkgelegenheid, betere wegen, scholen en kansen op een betere levenskwaliteit beloofd.

Maar op dat vlak is de afgelopen 5 jaar amper vooruitgang geboekt, stelt onderzoek van het Europese instituut voor veiligheidsstudies (EUISS). Er werden 16 actieplannen uitgetekend, maar slechts 3 ervan zagen enige progressie. Veel van de beloofde hulp bereikte het platteland nog altijd niet.

‘Boeren moeten wachten om landbouwprojecten te kunnen opstarten, en zullen moeten blijven wachten. Het lijkt wel op de situatie van de kolonel in Gabriel García Márquez’ boek De kolonel krijgt nooit post’, aldus Madero. In dat verhaal hoopt een kolonel op rust zijn pensioen te ontvangen dat hem 15 jaar eerder beloofd werd.

‘Structurele hervormingen kunnen ervoor zorgen dat Colombia een veiligheidsmacht krijgt die vreedzame democratische participatie verzekert.’

Het nationale bureau voor statistiek DANE berekende dat zo’n 42 procent van de plattelandsbevolking, waartoe de meerderheid van landbouwers en de inheemse bevolking behoren, in armoede leeft. Een boer moet zijn gezin met een gemiddelde van 50 euro per maand onderhouden.

Van de 42,3 miljoen hectare grond die beschikbaar is voor landbouw en veeteelt, wordt 33,8 miljoen gebruikt voor vee. ‘24 miljoen koeien hebben bijgevolg meer privileges dan een boer die werkt om zijn gezin van voedsel te voorzien’, vat Olga Quintero van de landbouwersvereniging Ascamcat de situatie samen. Slechts 20 procent van het land wordt gebruikt om gewassen te telen, en maar een fractie daarvan moet de helft van de Colombiaanse bevolking van voedsel voorzien. 

Het gebrek aan financiële steun zorgt ervoor dat arme boeren genoodzaakt zijn illegale gewassen te telen, zoals coca en marihuana. ‘Bijna 100.000 families hadden zich toegelegd om het vierde akkoord (stoppen met het telen van illegale gewassen, red.) na te leven, met sociale en financiële steun van de overheid. Ze wilden uit die illegale economie stappen en verder gaan binnen de legale economie’, aldus Quintero. Maar de overheid voert een strenge politiek tegen cocaboeren, zonder dat het hun de middelen verschaft om te stoppen met het telen ervan.

Colombia zou een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan het milieu, stelt Madero. ‘We voeren vandaag veel in van wat we zelf zouden kunnen produceren: we zouden rijst en maïs kunnen telen in plaats van coca.’

Geweld in vredestijden

De gebieden die de FARC na de ondertekening van het vredesakkoord achterliet, vormen vandaag een nieuwe voedingsbodem voor conflict. De guerrillabeweging ELN, drugsbendes, paramilitaire groepen en afvalligen van de FARC strijden in die territoria voor illegale inkomsten uit drugshandel, illegale mijnbouw, afpersing en landroof. Opnieuw is de arme lokale bevolking de dupe van het geweld, dat tijdens corona niet ophield.

Ook milieuactivisten en gemeenschapsleiders, die opkomen voor de herverdeling van het land, doen dat met gevaar voor eigen leven. Leiders van boerengemeenschappen, inheemsen en Afro-Colombianen worden vaak slachtoffer van de gewapende bendes.

En ze zijn niet alleen. Ook voor de oud-strijders van de FARC blijven de uitdagingen groot. Volgens het vredesakkoord moeten ze gere-integreerd worden in de samenleving, maar in de praktijk vinden ze moeilijk werk, waardoor ze vaak genoodzaakt zijn in oude gewoontes terug te vallen. Daarnaast zijn ze soms doelwit van vergeldingsacties voor vroegere misdaden.

Sinds het tekenen van het akkoord werden al 292 gere-integreerde oud-strijders en 594 mensenrechtenactivisten gedood. Dat berekende Somos Defensores, een netwerk van mensenrechtenorganisaties dat opkomt om activisten te beschermen. Volgens Front Line Defenders zou in 2020 meer dan 50 procent van de moorden op mensenrechtenverdedigers in Colombia hebben plaatsgevonden.

Lees ook

Al 55 massamoorden in Colombia dit jaar: is het vredesproces definitief voorbij?

Ook bij straatprotesten in 2020 en 2021 vielen slachtoffers bij hardhandig optreden van de politie. OIDHACO noemt de aanpak van overheid en staatsveiligheid er een van ‘militaire confrontatie’. ‘Structurele hervormingen kunnen ervoor zorgen dat Colombia een veiligheidsmacht krijgt die vreedzame democratische participatie verzekert.’

Politieke inactiviteit

Het merendeel van de zaken uit het vredesakkoord die al werden geïmplementeerd gebeurde onder de voormalige president Juan Manuel Santos, stelt Quintero. ‘Slechts 3 tot 4 procent van de voortgang gebeurde onder huidige president Ivan Duque.’ Daarom klinkt felle kritiek op de president. Zo zou hij banden hebben met de grootgrondbezitters en om die reden politiek inactief blijven op vlak van de beloofde landhervormingen.

‘Na 5 jaar werden onze verwachtingen niet ingelost’, voegt Quintero toe. ‘De FARC heeft zich wel aan de verwachtingen gehouden. Maar de overheid toont een gebrek aan politieke wil om het akkoord verder te implementeren, ondanks de steun die ze van de internationale gemeenschap krijgt.’

‘We hebben internationale hulp nodig en politieke wil om de naleving van het vredesakkoord te garanderen.’

Daarom, stellen de mensenrechtenorganisaties tijdens de conferentie, vraagt de sociale en politieke situatie in Colombia om begeleiding van de EU.

De VN-verificatiemissie heeft 24 november, de verjaardag van de ondertekening, aangewezen als een belangrijke datum om de vooruitgang te evalueren en een impuls te geven aan de overeenkomst. De missie ziet toe op re-integratie van de voormalige leden van de FARC in het politieke, economische en sociale leven en op hun veiligheidsgaranties, die van hun gezinnen en van gemeenschappen in de gebieden.

OIDHACO vraagt de Europese Unie om te blijven aandringen op de uitvoering van alle aspecten van het vredesakkoord, in het bijzonder rond de plattelandshervorming en genderissues. Het netwerk vraagt ook om steun te blijven verlenen aan de onderhandelingen met ELN en aan de ontmanteling van de paramilitaire groepen.

In 2022 wacht Colombia nieuwe presidentsverkiezingen, maar het wantrouwen bij de bevolking tegenover de politiek is groot. Een president kan in Colombia niet herverkozen worden, dus wacht de opvolger van Ivan Duque een belangrijke taak.

‘We hebben internationale hulp nodig en politieke wil om de naleving van het vredesakkoord te garanderen. We hopen op een regering die progressief en democratisch is en zich inzet voor mensenrechten. De komende vier jaar worden essentieel om de weg vrij te maken voor de opbouw van vrede in Colombia.’