Vier jaar onderhandelen, twee akkoorden en 310 pagina’s voor vrede in Colombia

Het vredesakkoord komt net op tijd voor de ceremonie in Oslo, waar president Santos aanstaande zaterdag de Nobelprijs voor de Vrede in ontvangst neemt.

Terwijl de wereld de presidentsoverwinning van Trump verwerkt, de Brexit voorbereidt, en (bang) uitkijkt naar mogelijk extreemrechtse verkiezingsuitslagen in Europa volgend jaar, bereikte Colombia vorige week officieel vrede.

Colombia bracht zo een knap staaltje crisismanagement en nationale dialoog. Hoe speelde het Latijns-Amerikaanse land dit klaar? En wat zijn de moeilijkheden op weg naar effectieve vrede? In wat volgt overlopen we het vredesverhaal van Colombia aan de hand van een reeks opvallende cijfers.

Take 1: vrede van en op tafel

De Colombiaanse bevolking kon op 2 oktober voor of tegen het vredesakkoord stemmen dat de regering en de FARC diezelfde week hadden ondertekend. Ex-president en senator Alvaro Uribe, van de partij Centro Democrático, was het politieke gezicht van het Nee-kamp.

62 %. Maar liefst tweeënzestig procent van de Colombianen bracht hun stem niet uit bij het referendum over dit (initiële) vredesakkoord.

6.377.482 Colombianen. Het Nee-kamp dat tegen het vredesakkoord stemde, won met een minieme meerderheid van 0,40 procent. Toonaangevende Colombianen van het Ja-kamp pleitten in columns en op Twitter dat de 6.377.482 Colombianen die wel voor het akkoord stemden vrede verdienen.

96%. Een opvallende conclusie na het referendum was dat de gebieden die het meest hebben geleden onder de oorlog voornamelijk voor de vrede stemden. In Bojaya, Choco, stierven in mei 2002 tijdens een confrontatie tussen de guerrilla en de paramilitairen 79 personen. 96 procent van de inwoners van Bojoya stemde voor de vrede.

De onderhandelaars van de regering en de FARC hadden vooraf benadrukt dat het vredesakkoord niet opnieuw onderhandelbaar was. Beide kampen kondigden niettemin meteen na de overwinning van het Nee-kamp een nieuwe dialoog aan.

3 minuten. President Santos legde zo tijdens drie minuten persconferentie de hoop op vrede weer op tafel.

Take 2: opnieuw vrede onderhandelen en ondertekenen

41 dagen. De onderhandelaars van de regering en de FARC bereikten 41 dagen nadat de Colombiaanse bevolking het initiële akkoord wegstemde een nieuw vredesakkoord.

500 voorstellen. President Santos kondigde aan dat het onderhandelingsteam vijfhonderd voorstellen had ontvangen om het akkoord aan te passen. Deze werden verdeeld in 57 thema’s. De voorstellen kwamen onder andere uit religieuze hoek, van slachtoffers en van politieke partijen.

310 pagina’s. Het initiële vredesakkoord was 297 pagina’s lang. De Colombiaanse regering en de FARC ondertekenden dit akkoord feestelijk in Cartagena de Indias met meer dan 2500 nationale en internationale gasten. Het nieuwe vredesakkoord telt 310 pagina’s. President Santos en Rodrigo Londoño, alias Timochenko, leider van de FARC, ondertekenden het akkoord bescheiden in het Colon theater in Bogota op 24 november. De buitenlandse presidenten, aanwezig bij de plechtigheid van het eerste vredesakkoord, waren bij de ondertekening van het nieuwe akkoord vervangen door ambassadeurs.

10 jaar en 10 zetels

Volgens de hoofdonderhandelaar van de regering, Humberto de la Calle, is ‘het nieuwe akkoord beter dan het voorgaande, maar is de essentie behouden.’ De belangrijkste aanpassingen op een rijtje:

De FARC-leden moeten bij het neerleggen van de wapens hun bezittingen aangeven om later de slachtoffers te compenseren.

De FARC-leden moeten bij het neerleggen van de wapens hun bezittingen aangeven om later de slachtoffers te compenseren.

10 jaar. De Vredesrechtbank zal volledig uit Colombiaanse rechters bestaan, zonder buitenlandse rechters, zoals het geval was in het vorige akkoord. Buitenlandse juridische experten zullen wel nog ondersteuning bieden. De werking van de Vredesrechtbank is gelimiteerd tot tien jaar, en de aanvraag tot onderzoek tot twee jaar.

Iedereen die voor de Vredesrechtbank verschijnt, moet in detail informatie verschaffen over de drugshandel. Religieuze groepen zullen deelnemen in de preventie en bestrijding van illegaal druggebruik.

Het nieuwe akkoord stipuleert in verband met de landhervorming dat het recht op private eigendom niet wordt ingeperkt. Bovendien zullen niet alleen landbouwers in kwetsbare situaties, maar ook slachtoffers van het conflict en grootgrondbezitters voordeel hebben bij de landbouwontwikkeling.

In een toegeving aan conservatieve christelijke groeperingen is de “gender-focus” nader verklaard als ‘de erkenning van gelijkheid van rechten tussen mannen en vrouwen in hun specifieke omstandigheden.’

Het nieuwe akkoord bevat meer details over de inhoud van de gecontesteerde “beperkte vrijheid” voor wie zijn misdaden opbiecht.

Het nieuwe akkoord bevat meer details over de inhoud van de gecontesteerde “beperkte vrijheid” voor wie zijn misdaden opbiecht. De magistraten van de speciale rechtbanken moeten nader bepalen waar de straf zal worden uitgevoerd, welke tijdsschema’s de ex-guerrillero’s moeten respecteren, en wat de bewakingsmechanismen zijn.

Het nieuwe akkoord geeft niet toe aan de eis van het Nee-kamp om derden of niet-strijders, die met financiering of andere steun deelnamen aan het conflict, te ontzien. Wie bijdraagt aan de waarheid en genoegdoening voor slachtoffers kan wel strafvermindering krijgen.

30%. De politieke partij van de FARC zal in vergelijking met het vorige akkoord dertig procent minder financiering krijgen.

10 zetels. De politieke deelname van de FARC blijft wel ongewijzigd, want, zo zegt president Santos: ‘De reden waarom een vredesproces in gang gezet wordt, is net dat guerrillero’s de wapens neerleggen om legaal aan politiek te kunnen deelnemen.’ Uribe vindt het onaanvaardbaar dat de FARC tien zetels krijgt in het Congres voor de twee legislaturen volgend op 2018. De senator vindt dat rebellen die schuldig worden bevonden aan misdaden tegen de mensheid zich niet verkiesbaar zouden mogen stellen.

Genoemde aanpassingen aan het akkoord zijn voor Uribe en zijn politieke partij Centro Democrático nog steeds niet voldoende.

Geen referendum, wel goedkeuring door het Congres

President Santos had bij het nieuwe vredesakkoord de optie om het akkoord terug aan de bevolking voor te leggen met een referendum. Of om de goedkeuring van het Congres te vragen. Senator Uribe eiste een nieuw referendum. De president koos de veilige weg via het Congres, waar zijn regering een meerderheid heeft.

75 senatoren. De Senaat keurde op dinsdag 29 november het nieuwe vredesakkoord goed. Van de 102 senatoren stemden er 75 voor het akkoord. Het Centro Democrático onthield zich van stemming.

13 uur. Uribe en zijn Centro Democrático namen wel deel aan het debat dat voor de stemming plaatsvond. Tijdens een bewogen sessie van dertien uur kwamen ministers, parlementsleden, onderhandelaars van het Nee- en het Ja-kamp, jongeren, priesters, slachtoffers, en sociale organisaties aan het woord.

‘Mijn god, we kunnen niet blijven vertellen dat we in oorlog blijven, omdat persoonlijke belangen en die van bepaalde partijen belangrijker zijn dan de meerderheid van de Colombianen.’

98% minder oorlogsmisdaden. Het optreden van de hoofdonderhandelaar van de regering, Humberto de la Calle, was een van de belangrijkste tussenkomsten volgens de website de Silla Vacia. De la Calle sprak veertig minuten en benadrukte dat het aantal oorlogsmisdaden sinds het begin van het bilateraal staakt-het-vuren met 98% afnam.

5 minuten. De tussenkomst van Richard Moreno, in naam van de slachtoffers uit Bojaya, duurde daarentegen slechts vijf minuten. Moreno kreeg volgens La Silla Vacia groot applaus van parlementsleden en het aanwezige publiek.

Richard Moreno krijgt als stem van de slachtoffers een plaats tussen de cijfers: ‘Mijn god, we kunnen niet blijven vertellen aan de etnische groepen in Colombia dat we in oorlog blijven, omdat persoonlijke belangen en die van bepaalde partijen belangrijker zijn dan de meerderheid van de Colombianen.’

102 stemmen. Een gelijkaardig scenario de volgende dag in het Huis van Afgevaardigden, waar het vredesakkoord 102 stemmen voor kreeg en het Centro Democrático zich onthield.

D-Day: ontwapening

De ontwapening van de FARC, wat in het jargon van het vredesproces Dia-D, of D-Day, wordt genoemd, kan nu beginnen.

Twee FARC-strijders. Een snelle implementatie van het akkoord is van essentieel belang. Afgelopen weken liepen de spanningen op nadat regeringstroepen twee vermoedelijke FARC-strijders doodschoten. De strijders werden door het Colombiaanse regeringsleger aanzien voor strijders van de tweede grootste rebellengroep het ELN.

5.765 FARC-strijders. Met de goedkeuring van het akkoord kunnen de 5.765 overblijvende FARC-rebellen zich naar de 27 vredeszones verplaatsen voor de door de VN gecontroleerde ontwapening.

150 dagen. President Santos liet weten dat 150 dagen na D-Day alle wapens van de FARC overhandigd moeten zijn aan de Verenigde Naties. Dit betekent het einde van de FARC als gewapende groep.

De slachtoffers

De ontwapening van de FARC is een historische gebeurtenis. Om het gewicht hiervan te benadrukken nog enkele hallucinante cijfers van het conflict:

En daarom klinkt vrede, ondanks de aanhoudende bezwaren van een deel van het Nee-kamp, voor veel Colombianen zo goed.

218.094 doden. Het Colombiaanse gewapend conflict heeft aan 218.094 mensen het leven gekost. Voor meer cijfers van het tweeënvijftig jaar durende gewapende conflict kan je terecht op de webpagina van het Centro de Memoria Historica (Centrum van Historisch Geheugen). Zoals bv. de 10.000 slachtoffers van landmijnen.

Het rapport Global Trends. Forced Displacement in 2015 van de VN-vluchtelingenorganisatie beschrijft dat Colombia wereldwijd het hoogste aantal IDP’s (Internally Displaced Persons) heeft. Colombia telt 6,9 miljoen intern ontheemden, gevolgd door Syrië met 6,5 miljoen.

En daarom klinkt vrede, ondanks de aanhoudende bezwaren van een deel van het Nee-kamp, voor veel Colombianen zo goed.

En toen was er vrede?

49 procent. Zowel het FARC-leiderschap als de Colombiaanse regering zijn zich bewust van de tijdsdruk voor het uitvoeren van het vredesakkoord. Hoe langer het demobilisatieproces duurt, hoe meer kans er is dat FARC-leden teruggrijpen naar illegale praktijken als drugshandel en afpersing. De Colombiaanse veiligheidsdienst vertelde Insight Crime dat het aantal dissidenten binnen de gedemobiliseerde FARC tot 49 procent kan oplopen.

Voor een volledige vrede in Colombia moet er rekening gehouden worden met andere gewapende groeperingen: neo-paramilitaire groepen gekend als Bandas Criminales, of BACRIMs, en de linkse rebellenbeweging ELN (Nationale Bevrijdingsleger).

3 uur. De vredesgesprekken tussen het ELN en de Colombiaanse regering zouden op 27 oktober officieel van start gaan in de Ecuadoraanse hoofdstad Quito. De Colombiaanse regering kondigde drie uur voor de start van de openingsceremonie het uitstel van de onderhandelingen aan. De reden was een dispuut over gevangenen en gijzelaars. Beide partijen beschuldigen elkaar er van de vooropgestelde afspraken niet na te leven. De onderhandelingen zijn uitgesteld tot 10 januari.

52 moorden. Het Hoog Commissariaat voor Mensenrechten van de VN registreerde voor de periode van januari tot eind november dit jaar 35 aanslagen en 52 moorden op gemeenschapsleiders en mensenrechtenvoorvechters. Dertien van de moorden gebeurden na de ondertekening van het eerste vredesakkoord op 26 september.

Dit is volgens Fabián Alejandro Acuña Villarraga, docent onderzoeker op de Faculteit Politieke Wetenschappen van de Pontificia Universidad Javeriana in Bogota, een slecht voorteken. ‘Hoewel de Colombiaanse Staat in 2006 al vredesonderhandelingen onderhield met paramilitaire groepen, toont dit dat de staat geen macht over deze groepen heeft. Het trekt de mogelijkheid van de staat om zijn burgers te beschermen in twijfel, alsook om toekomstige demobilisatie processen te begeleiden’, aldus Acuña.

Volgens het Commissariaat gebeurden de moorden onder dezelfde omstandigheden: Het gaat om gebieden waar de FARC-strijders, met zicht op het eerste vredesakkoord, zich al aan het verzamelen waren in de voorbestemde gebieden. Het wegvallen van de “controle” van de FARC valt samen met een beperkte aanwezigheid van de staat. De gebieden kennen weinig economische alternatieven en er vinden bijgevolg activiteiten als illegale mijnbouw en de teelt van verboden gewassen plaats.

fast track

De implementatie van het vredesakkoord kan, ondanks de steun van het Congres, nog maanden duren. Santos hoopt het akkoord daarom via een fast track-procedure te laten verlopen. Acuña legt uit dat om het vredesakkoord uit te voeren er nieuwe wetten en constitutionele hervormingen nodig zijn. Het fast track-mechanisme zorgt er voor dat de debatten hier omtrent worden ingekort.

De FARC heeft al laten weten dat ze niet zullen overgaan tot demobilisatie tot de amnestiewet die hun legale status bepaalt in orde is.

In 2018 zijn er presidentsverkiezingen in Colombia. Volgens Acuña brengt iedere politieke dynamiek een herstructurering van macht met zich mee. ‘Volgend jaar begint de verkiezingsstrijd. De tijd om datgene wat is overeengekomen in Havana uit te voeren, is bijgevolg heel beperkt.’ Met zicht op een nieuwe regering binnen minder dan twee jaar is de fast track-procedure heel belangrijk. ‘Vooral omdat een aantal van de kandidaten die tot nu toe bekend zijn niet achter het vredesakkoord staan’, legt Acuña uit.

Nakende vrede

Vrede is nabij, maar voorlopig is het nog even wachten op volledige vrede. Het Zuid-Amerikaanse land moet rekening houden met de kwetsbaarheid van mensenrechtenverdedigers en met nog actieve gewapende groeperingen.

‘Er is politieke wil om vrede te bereiken, en de internationale gemeenschap steunt ons. Maar er zijn ook politieke kringen die niet achter de vrede staan. Sommigen onder hen hebben nauwe banden met de illegaliteit en houden vol in hun poging de vredesakkoorden tegen te houden’, adus Acuña.

En hoe langer de vrede wordt uitgesteld, hoe spannender het wordt.