De Barzani's, de familie met een ijzeren machtsgreep over Iraaks-Koerdistan

Tapijtjes met zijn beeltenis en de typerende roodgeblokte hoofddoek als een mutsje op zijn hoofd: ze zijn nog steeds te koop in de bazaar van de Koerdische hoofdstad Erbil, ook al is Massoud Barzani officieel geen president meer van de Koerdische Regio van Irak. Zijn zoon werd deze zomer premier, zijn neef president en de familie bezet alle veiligheidsfuncties.

Daarmee is de erfopvolging van de Barzani-dynastie in de macht een feit. Tegenstanders hebben zich daar knarsetandend bij moeten neerleggen.

In de hoofdstad Bagdad en in het zuiden van Irak zijn de voorbije dagen protesten uitgebroken tegen de regering, en Mosoel en omgeving liggen nog steeds in puin na de slag tegen IS daar. Maar in de Koerdische autonome regio (in het noorden) lijkt alles onder controle. De Koerden in Irak hebben hun eigen democratie opgebouwd, en krijgen daarbij al decennialang steun van het Westen.

De Fransen, Britten en Amerikanen stelden na de Golfoorlog van 1991 no-flyzones in boven Irak, die dictator Saddam Hoessein buitensloten. Dankzij die no-flyzones ontstond een regio die de facto autonoom is. Die autonomie werd na de val van Saddam ook in de Iraakse grondwet verankerd.

Van de 111 zetels gingen er 45 naar de Barzani's, en met de steun van 11 zetels van minderheden beheersen ze het Iraaks-Koerdische parlement.

De Koerdische peshmergatroepen die meestreden tegen IS worden getraind door NAVO-landen, waaronder Nederland en Duitsland. Tal van westerse instellingen probeerden de Koerden met trainingen en adviezen meer democratisch besef bij te brengen. Maar dat voorkwam niet dat het Koerdische parlement de erfopvolging van de Barzani-familie toestond. Internationale protesten daartegen bleven uit.

Dat komt doordat de partij van de Barzani's, de Koerdistan Democratische Partij (KDP), sinds de jongste verkiezingen een meerderheid kan vormen in het parlement, zo legt Hoshyar Omar Ali uit, de buitenland-secretaris van de voormalige oppositiepartij Gorran. Van de 111 zetels gingen er 45 naar de Barzani's, en met de steun van 11 zetels van minderheden beheersen ze het Koerdische parlement. ‘Dus kunnen ze benoemen wie ze willen. Als ze leden van de familie aan de top willen, is dat hun zaak.’

Macht voor Grote Broer

'De Barzani's menen dat ze recht hebben op de macht. Net zoals de koningen in Europa zijn ze niet van plan die af te geven.'

Gorran zat in de oppositie, maar besloot deze zomer in de KDP-regering te stappen. Daarom probeert Omar Ali zich nu neutraler op te stellen, na jaren van felle kritiek op en oppositie tegen de Barzani's.

In het Gorran-hoofdkantoor op een heuvel in Suleimaniya, de tweede stad van Iraaks-Koerdistan, wijst Omar Ali erop dat de KDP altijd een familiepartij is geweest: veertig jaar geleid door oud-president Massoud Barzani, en opgericht door zijn vader Mala Mustafa. ‘Ieder congres werd Massoud unaniem herkozen. Na hem volgt nu zijn zoon, dat is geen geheim.’

Het is de traditie binnen de stammen, waarvan er naast de Barzani-stam in Koerdistan tientallen zijn. En daarom is het zoon Masrour (50), sinds een paar maanden premier, ook altijd beloofd. ‘Iedereen noemde hem Grote Broer, Bra Gawra. De Barzani's menen dat ze recht hebben op de macht. Net zoals de koningen in Europa in het verleden zijn ze niet van plan die af te geven.’

Dat geldt zeker voor Massoud Barzani (73). Die moest aftreden als president na een internationaal omstreden referendum over Koerdische onafhankelijkheid van Irak, in 2017. Ondanks waarschuwingen had hij de stembusgang doorgezet, wat leidde tot sancties van Bagdad en van de buurlanden, en een economische crisis. Die zadelde de Koerdische Regio op met miljarden aan buitenlandse schulden.

En toch hangt Massouds portret nog in veel kantoren, noemen KDP'ers hem nog altijd president en wordt van buitenlandse bezoekers verwacht dat ze hem opzoeken in het paleis in Sari Rash, waar hij is blijven wonen. Dat heet nu het 'Barzani Hoofdkwartier'.

'De strijders werden bestuurders, en dat was een vergissing.'

Massoud heeft zich een nieuwe rol aangemeten: die van de Pesewaye Kurda, de geestelijk leider van alle Koerden. Alleen vormen de Koerden een religieuze noch politieke eenheid, met 35 miljoen zielen verspreid over Irak, Iran, Syrië en Turkije. En is Massoud een vrijheidsstrijder en politicus, geen religieuze leider.

Dat waren de Barzani's wel onder de Ottomanen (tot aan de Eerste Wereldoorlog) en de Britse overheersing (tussen de twee wereldoorlogen). Als geestelijke leiders verenigden zij de Koerden in hun drang naar zelfbestuur. Massouds vader Mala Mustafa was de laatste in de rij en leidde ook de gewapende strijd tegen de Iraakse regeringen.

Daarna werden de strijders bestuurders, en dat was een vergissing, zegt sjeik Adham Barzani, een neef van de oud-president en deel van de religieuze kant van de familie. 'Omdat we gevochten hebben voor dit land, en bloed en zweet hebben gegeven, kregen we het bestuur en meenden dat we overal recht op hadden.'

'Er was veel te ontwikkelen en dat hebben we nagelaten. Ik ben tegen de macht in handen van de Barzani's. Dat is niet onze rol.' Hij wijst erop dat Mala Mustafa altijd geweigerd heeft om zijn zonen Massoud en (de jong overleden) Idriss voor te dragen voor regeringsfuncties toen Bagdad daar om vroeg. Omdat hij vond dat het niet aan de familie was om te besturen.

Ondanks alle kritiek op de Barzani's wordt Mala Mustafa nog altijd bewonderd en is hij voor de meeste Iraakse Koerden een soort vader des vaderlands.

Barzani tegen corruptie

Sjeik Adham ontvangt ons in zijn villa met grote tuin buiten het stadje Masif Salahadin, waar veel hoge KDP'ers wonen. Hij ageert tegen de corruptie, die ook de familie heeft bezoedeld. Barzani's eisen bijvoorbeeld van bedrijven in de regio dertig procent van de aandelen.

De olie-inkomsten gaan naar een bank die eigendom is van oud-premier Nechirvan Barzani (52), die miljoenen verdient aan het omzetten van dollars naar dinars. Massoud Barzani zou een eigen vermogen hebben van 48 miljard dollar.

Adham Barzani hekelt het gebrek aan transparantie. Hij meldt met hoorbaar cynisme hoe zijn neef Massoud hem vertelde dat alleen hijzelf en zijn vier zonen als ‘schoon’ uit corruptieonderzoeken zouden komen – terwijl alle anderen in Koerdistan wél corrupt bevonden zouden worden.

Het blijft bij die indirecte steek onder water, zijn neef openlijk van corruptie beschuldigingen gaat te ver. Sjeik Adham houdt het bij de onverenigbaarheid van politiek met zakendoen: 'De revolutionairen en strijders van gisteren zijn de zakenlieden van vandaag. Maar zaken zijn voor zakenlieden, politiek is voor politici.'

Hoe onderkoeld ook, dit soort kritiek is belangrijk. Want de corruptie binnen de Barzani-familie is een taboe. Vrijwel iedereen in Iraaks-Koerdistan is voorzichtig geworden, omdat openlijke kritiek kan worden afgestraft met bedreigingen en zelfs moord. Meerdere journalisten zijn de afgelopen jaren ondergedoken en zelfs gevlucht omdat ze na enkele moorden voor hun leven vreesden.

Sjeik Adham is in zekere mate beschermd door de familieband en door het respect dat hem toekomt als erfgenaam van de religieuze Barzani-sjeiks.

Regeren als families

De belangrijkste hoge functies in Iraaks-Koerdistan zijn in handen van Massouds zonen: behalve het premierschap hebben zij ook de leiding over de veiligheidsraad KRSC en over antiterreureenheid KCTF, terwijl neef Nechirvan (de oud-premier) nu het presidentschap bekleedt.

De weerstand tegen de Barzani-dynastie groeit in het deel van Iraaks-Koerdistan waar Gorran samen met de Patriottische Unie van Koerdistan (PUK) de meeste stemmen haalt. De KDP behaalde een jaar na het omstreden referendum van 2017 toch winst bij de verkiezingen. Dat kwam vooral doordat kiezers van andere partijen de hoop op verandering verloren en thuisbleven, terwijl de KDP haar achterban wel tot stemmen wist te motiveren met geld en beloften.

Geconfronteerd met die realiteit liet niet alleen Gorran, maar ook de PUK zich in juli schoorvoetend overhalen om in de regering van premier Masrours te stappen.

Die belooft hervormingen en het aanpakken van de corruptie, die endemisch is. Maar Omar Ali, de buitenland-secretaris van Gorran. wijst erop dat echte hervormingen bijna onmogelijk zijn. 'De KDP en de PUK vormen regeringen binnen de regering. Beide partijen hebben hun eigen leger, veiligheidstroepen, een veiligheidsdienst en rechters. Als zij veranderingen willen brengen, dan moeten ze het idee van regeren als familie opgeven.'

Want ook bij de PUK staat een familie aan de top: sinds de dood van partijleider Jalal Talabani leiden zijn weduwe Hero en zoon Bafel de partij, terwijl zoon Qubad vicepremier is. En hoewel Gorran is opgericht als veranderingspartij in reactie op die machtige families, hebben de zonen van de in 2017 overleden leider Nawshirwan Mustafa inmiddels ook de macht in de partij naar zich toegetrokken.

Koerdische staat als lichtend voorbeeld

In een café in een winkelcentrum in Suleimaniya stelt journalist Arif Qurbani vast dat de macht van de Barzani's gevolgen heeft voor de democratie en voor het internationaal aanzien van Koerdistan. Maar hij ziet het als een fase op weg naar een eigen Koerdische staat. ‘Koerdistan heeft een sterke partij met een sterke leider nodig. We kunnen onze doelen niet via democratie bereiken. Geen enkele staat in het Midden-Oosten heeft dat gedaan.’

Qurbani staat bekend als kritisch ten aanzien van de regerende KDP, en komt uit het “afvallige” oosten van Iraaks-Koerdistan. Hij meent dat de KDP en Barzani zo sterk zijn omdat veel Koerden denken dat ze alleen met deze partijen zelfbestuur kunnen veroveren. ‘Tot we een staat zijn, zal hun macht groeien. Die macht eindigt pas als Koerdistan een staat is.’

Erdogan noemt Iraakse Koerden ‘mijn Koerdische broeders’, in tegenstelling tot de ‘terroristen’ van de Turks-Koerdische PKK en haar Syrische zusterpartij PYD

Buurlanden Iran en Turkije zullen zo’n staat nooit toestaan, zegt Gorran-secretaris Omar Ali. ‘Sinds de burgeroorlog van de jaren negentig hier is de Iraakse regio in feite in tweeën verdeeld. Iran en Turkije zullen alles doen om die opdeling te handhaven, om de Koerden in een zwakke positie te houden. Ze willen niet dat we een eigen economie of leger hebben.’

Omar Ali meent juist dat alleen als Koerdistan een echte democratie wordt, het een staat kan worden, en het lichtend voorbeeld in het Midden-Oosten. ‘Het is het moment, nu het Westen ons bijstaat om een nationaal leger te bouwen en nu Europese landen helpen met transparantie en het verbeteren van de publieke sector.’

Turkije

Maar volgens Omar Ali zijn KDP en PUK kortzichtig bezig met zakkenvullen. Barzani heeft zijn kaarten op Turkije gezet, dat Koerdistan redde van het faillissement met miljarden aan leningen, tijdens de recente economische crisis. De Iraaks-Koerdische economie draait rond Turkse investeringen, Turkse firma’s die wegen bouwen en producten en levensmiddelen leveren.

‘Barzani's referendum kwam voort uit een gebrek aan visie, en hij plaatste zijn persoonlijke trots boven de belangen van het volk.’

Heel pragmatisch heeft de Turkse president Erdogan de Koerdische Regio geaccepteerd als een deelstaat van Irak. Hij noemt Iraakse Koerden ‘mijn Koerdische broeders’, in tegenstelling tot de ‘terroristen’ van de Turks-Koerdische PKK en haar Syrische zusterpartij PYD, voor wie hij zelfbestuur als totaal onwenselijk ziet.

Anderzijds doet de tweede Iraaks-Koerdische partij, de PUK, op dezelfde manier zaken met Teheran. ‘Iran en Turkije zien Koerdistan als een extensie van hun eigen grondgebied,’ zegt Omar Ali. Hij wijst erop dat de KDP niet kan overleven zonder Turkije, omdat de Koerdische olie via een pijpleiding naar Turkije wordt verkocht.

Turkije voert dagelijks luchtaanvallen uit op bases die de Turks-Koerdische PKK in Iraaks-Koerdistan heeft. Als gevolg van de miljardenschuld aan Ankara kan de Iraaks-Koerdische KDP daar weinig tegen inbrengen. De Turken hebben zelf ook een tiental bases in de Iraakse regio, ze bezetten dorpen in de grensstreek en bestoken — om hun macht te tonen — ook doelen die niets met de PKK te maken te hebben.

Dat brengt Omar Ali tot de conclusie dat oud-president Massoud Barzani de buurlanden direct in de kaart heeft gespeeld met het onafhankelijkheidsreferendum van 2017. Sindsdien is hun greep op de twee belangrijkste Koerdische partijen in Irak vergroot, waardoor die verder uit elkaar gespeeld worden en eenheid verder weg is dan ooit. ‘Of hij het wist of niet, Massoud gaf hen de mogelijkheid om tegen ons samen te zweren en ons ernstig te verzwakken.’

Waarom hij dat risico nam? ‘Voor zijn nalatenschap. Hij was al sinds 2005 president en had niets bereikt: geen nationale taal, geen nationaal leger, geen verenigd Koerdistan.’ En veel Koerden kijken naar de Barzani's voor hun onafhankelijkheid; hij wilde bereiken wat zijn vader niet was gelukt, zegt Omar Ali. ‘Het was een gebrek aan visie, en hij plaatste zijn persoonlijke trots boven de belangen van het volk.’