Jeruzalem, waar Palestijnen niet thuis mogen zijn

73 jaar getouwtrek over een Oude Stad

Een eeuwenoude stad, een ‘heilige’ stad van drie wereldgodsdiensten, een symbooldossier. Hoe raakte Jeruzalem opgesplitst? En hoe kan het dat Oost-Jeruzalem, Palestijns grondgebied, langzaam maar zeker opgeslokt wordt door Israël? Enkele opmerkelijke gebeurtenissen in de recente geschiedenis van Oost-Jeruzalem tot vandaag.

Hier begint de moderne diplomatieke geschiedenis van het conflict over Jeruzalem, schrijft de ngo International Crisis Group in een rapport over de annexatie van Oost-Jeruzalem (2019). Het VN-verdeelplan voor Palestina, dat eerder Brits mandaatgebied was, bepaalt dat Jeruzalem en omringende steden zoals Bethlehem, onder internationaal bestuur komen. 

De zionistische beweging richt de staat Israël op. Voor de Palestijnen vindt de Nakba plaats, de catastrofe waarbij ze uit hun huizen worden gedreven.

1948 is ook het jaar waarin zich de eerste Israëlisch-Arabische oorlog afspeelt. Jeruzalem wordt in twee gedeeld door twee oorlogspartijen. West-Jeruzalem komt onder Israëlische bezetting. Oost-Jeruzalem, dat de Oude Stad met al zijn heiligdommen omsluit, komt onder Jordaanse bezetting. 

In januari 1949 eindigt de Israëlische-Arabische oorlog officieel. Er volgen onderhandelingen die vier akkoorden opleveren voor een wapenstilstand tussen Israël en de Arabische buurlanden. In Egypte wordt een akkoord getekend: Jordanië zal de controle over Oost-Jeruzalem behouden en ook de Westelijke Jordaanoever controleren. Israël heeft op dat moment 78 procent van historisch Palestina in handen. 

In juni hertekent de zesdaagse oorlog de kaarten van Palestina opnieuw. De Arabische landen delven het onderspit tegenover Israël, dat de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever bezet. Op 7 juni bezet Israël ook Oost-Jeruzalem. Het is een historisch moment voor Israël, schrijven auteurs Brigitte Herremans en Ludo Abicht in hun boek Israël & Palestina: ‘“De Tempelberg is van ons”, roept kolonel Motta Gour uit nadat zijn troepen de Oude Stad hebben ingenomen. Negentien eeuwen nadat de Romeinse keizer Titus de tempel had verwoest, verovert Israël deze Bijbelse plek.’ 

***

Palestijnse inwoners van het bezette Oost-Jeruzalem vallen niet langer onder Jordaanse maar onder Israëlische controle. Het verblijfsstatuut van de Palestijnse Jeruzalemmers wordt een voorwaardelijk vodje. Zij hadden de Jordaanse nationaliteit gekregen, en als bezettende macht kan Israël hen niet zomaar naturaliseren. Daarom krijgen de Palestijnen de status van ‘permanente inwoners van Israël’.

Dat staat niet gelijk met Israëlisch burgerschap: aan hun verblijfsrecht zijn voortaan voorwaarden verbonden. De Israëlische overheid kan het op elk moment intrekken. Van 1967 tot 2018 zal Israël het verblijfsstatuut van 14.643 Palestijnse inwoners van Oost-Jeruzalem intrekken, volgens ACRI, een belangenvereniging voor burgerrechten in Israël.

Israël begint grond van Oost-Jeruzalem in beslag te nemen voor “publieke noden”. Volgens rapporten van mensenrechtenorganisatie Ir Amim volgen ook in 1980‑1982 en in 1991 golven van inbeslagneming van grond. Een derde van de bezette Palestijnse grond zal worden geannexeerd. ‘Het in beslag genomen land werd gebruikt om de zogenaamde ring van Israëlische “buurten” of nederzettingen op te richten’, schrijft Ir Amim in een rapport over Oost-Jeruzalem uit 2015. 

De Israëlische overheid volgt de aanbeveling van de interministeriële Gafni-commissie. Die streeft naar het aanhouden van een demografisch evenwicht voor Jeruzalem, zoals vastgelegd door Israël in 1972. De stad moet 74 procent Joodse inwoners beogen tegenover 26 procent Palestijnse. Die richtlijn zal nog lang de Israëlische politiek voor Oost-Jeruzalem beïnvloeden, staat in een rapport over Jeruzalem van VN-Habitat (2015).

Met de Jeruzalemwet roept het Israëlische parlement Jeruzalem uit tot de ‘eeuwige en ondeelbare hoofdstad van Israël’. ‘Een eenzijdige annexatie’, reageert de internationale gemeenschap, die de wet verwerpt. De Verenigde Naties veroordelen dit als een schending van het volkenrecht. 

In Washington tekenen de toenmalige Israëlische premier Yitzhak Rabin en PLO-leider Yasser Arafat het finale Oslo-akkoord, onder het toeziend oog van de Amerikaanse president Bill Clinton. De Oslo-akkoorden omzeilen het hete hangijzer van het statuut van Jeruzalem. Voor de Palestijnen gelden ze als de uitverkoop van een Palestijnse staat. Israël zal immers volop nederzettingen in Palestijns gebied beginnen bouwen, inclusief in Oost-Jeruzalem. 

Het Israëlische Hooggerechtshof beslist dat de verblijfsstatus voor Palestijnen in Oost-Jeruzalem identiek is aan die van immigranten in Israël. Mensenrechtenorganisatie Ir Amim werpt op dat ‘in de realiteit Israël gemigreerd is naar Palestijns land’. De uitspraak van het hof is volgens Ir Amim een precedent om het verblijfsrecht van duizenden Palestijnse Jeruzalemmers in te trekken in de volgende jaren. 

Ehud Olmert, burgemeester van Jeruzalem, geeft groen licht voor het Masterplan Jeruzalem. Het tekenen van dit plan zal jaren in beslag nemen, maar voor de eerste keer vertaalt de Israëlische overheid duidelijk en transparant haar ruimtelijke visie over Jeruzalem naar papier.

Ruimtelijke planning is een instrument om specifieke politieke doelen te bereiken, volgens de Italiaanse urbanoloog en onderzoeker van conflictsteden Francesco Chiodelli. Dat geldt zeker in Jeruzalem. Het Masterplan wordt er een beleidsinstrument om de stad te verjoodsen, onder meer door de bouw van nederzettingen in Oost-Jeruzalem.

De bouw van de Muur in Jeruzalem begint. Volgens Israël een veiligheidsmuur, voor de Palestijnen een annexatiemuur die de Joodse meerderheid in Jeruzalem en de controle over de stad moet verzekeren.
Palestijnse buurten worden daardoor afgesneden van Oost-Jeruzalem. Intussen, vijftien jaar later, leven ongeveer
140.000 Palestijnse Jeruzalemmers achter de muur. 

Het Jeruzalem Masterplan — dat nog altijd niet op punt staat — stelt de demografische doelen voor Jeruzalem bij. Omdat Joodse Israëli’s eerder wegtrekken uit Jeruzalem en de Palestijnse bevolkingsgroei toeneemt, wordt het demografische streefdoel aangepast: 60 procent Joodse en 40 procent Palestijnse stadsbewoners.

De Amerikaanse president Donald Trump erkent Jeruzalem als de hoofdstad van Israël. Een jaar later verhuist de Amerikaanse ambassade van Tel Aviv naar Jeruzalem. Daarmee, zeggen waarnemers, verkruimelt de regering-Trump alle diplomatieke initiatieven voor de tweestatenoplossing, want daarbij zou Oost-Jeruzalem de hoofdstad van de Palestijnse staat worden. 

Het Israëlische parlement keurt een wet goed die Israël definieert als een natiestaat voor Joden. De wet legt vast dat Israël ‘het historische thuisland is van het Joodse volk’ en geeft de Joden een ‘exclusief zelfbeschikkingsrecht’. De wet druist in tegen de democratische principes, ook die van Europa, zegt de Joint List, de derde, voornamelijk Arabische partij in Israël. 

In zijn “Deal of the Century”, het akkoord dat Donald Trump begin dit jaar voorstelt, herhaalt hij dat Jeruzalem de officiële hoofdstad moet worden van Israël. De Palestijnen? Die kunnen hun hoofdstad oprichten in de buitenwijken van Oost-Jeruzalem, weg van de kern ervan, de Oude Stad. Weg van de grenzen die werden erkend door de internationale gemeenschap.