5 vragen en antwoorden over de aanhoudende protesten in Irak

Iraakse premier neemt ontslag, maar volksprotest gaat verder

REUTERS/Essam Al Sudani

De Irakezen, jong en oud, blijven op straat komen uit protest tegen de regering, ook al heeft premier Abdul-Mahdi nu ontslag genomen.

Sinds begin oktober komen de Irakezen massaal op straat in Bagdad en in steden in het zuiden van Irak. Hun belangrijkste eis: een regering die het oude politieke systeem overboord gooit, en die radicaal kiest voor het land en zijn burgers.

Het antwoord dat ze van de regering kregen, was niet wat ze verhoopten. Er kwamen vage hervormingspakketten — te weinig voor de vele betogers — en daarnaast werden ze met geweld aangepakt. De veiligheidstroepen reageerden zeer gewelddadig in hun optreden tegen de manifestanten. Sinds oktober stierven daardoor al 400 mensen en raakten meer dan 16.000 mensen gewond.

De Irakezen eisten steeds luider dat de regering zou aftreden, maar die eis kreeg geen gehoor. Tot vorige week vrijdag, 29 november, toen de Iraakse premier Adel Abdul-Mahdi dan toch ontslag nam. Maar intussen gaan de protesten verder.

1 Waarom nam premier Abdul-Mahdi nu toch ontslag?

Adel Abdul-Mahdi nam op 29 november, na bijna twee maanden van straatprotesten, zijn ontslag als premier. Dat ontslag kwam er niet zomaar. Het volgde op nieuwe, extreem gewelddadige acties van diverse veiligheidstroepen tegen demonstranten in de zuidelijke steden Nasiriyah en Najaf.

Op 27 en 28 november kwamen daarbij in Nasiriyah 25 mensen om. En in Najaf werden op 28 en 29 november minstens 19 demonstranten doodgeschoten door sjiitische milities.

Eerder had ontslagnemend premier Mahdi zogenaamde crisiscellen in het leven geroepen. Die crisiscellen kwamen er nadat demonstranten eerder het Iraanse consulaat in Najaf in brand hadden gestoken.

Mahdi had zelf legergeneraal al-Shammari, die al bekendstond om zijn gewelddadige aanpak van eerdere protesten in Basra, aangeduid als hoofd van zo’n militaire crisiscel, in Nasiriyah. Amper zestien uur na die aanduiding werd al-Shammari volgens Human Rights Watch vervolgd met een arrestatiebevel en een reisverbod.

Na scherpe veroordelingen van onder meer grootayatollah al-Sistani, de invloedrijke en belangrijkste sjiitische religieuze leider in Irak, nam Mahdi dan toch ontslag.

2Als de Iraakse premier opgestapt is, waarom gaan de protesten dan nog door?

De Iraakse president zal nu binnen de vijftien dagen na Mahdi’s ontslag een nieuwe premier aanduiden. Die krijgt op zijn beurt dertig dagen om een regering te vormen. Maar een nieuwe regering betekent niet dat een nieuwe politieke wind zal waaien, zeggen de Irakezen. Ze verwachten ‘business as usual’.

De manifestanten komen al sinds begin oktober massaal op straat en vinden dat het hele Iraakse politieke systeem op de schop moet. Ze willen hervormingen die een einde maken aan het systeem van cliëntelisme in de politieke klasse, aan de verregaande corruptie (die diepe wortels heeft) en aan de vele mensenrechtenschendingen in Irak, die politiek noch juridisch worden aangepakt.

Wat de Irakezen vragen is simpel: een staat die functioneert en waar burgers een toekomst zien. Irak blijft falen in dat opzet.

Die eisen zijn niet nieuw. Ook tijdens vorige protesten (onder andere in 2018 en 2019) schreeuwden de Irakezen die eisen al van de daken.

Ook de hervormingspakketten die Mahdi beloofde, waren niet nieuw. Al jaar en dag, ook onder Mahdi’s voorgangers Haidar al-Abadi en Nouri al-Maliki, krijgen de Irakezen beloften voorgelegd. Economische liberalisering, jobcreatie, beter staatsonderwijs, betaalbare woningen, betere infrastructuur.

Wat de Irakezen vragen is simpel, zeggen vele waarnemers: een staat die functioneert en waar burgers een toekomst zien. Irak blijft falen in dat opzet.

De Iraakse journalist Lawk Ghafuri vindt het, in een interview met MO*, hemeltergend dat een rijk land als Irak niet eens in staat is om zijn burgers van elektriciteit te voorzien. ‘De vraag naar een elementaire openbare dienstverlening als elektriciteit ligt er al sinds 2003 (het jaar van de Amerikaanse invasie en de val van Saddam Hoessein, red.). Het is toch wraakroepend dat geen enkel regeringskabinet van een land met voldoende cashflow, alle conflicten ten spijt, erin geslaagd is om elektriciteit voor alle burgers te installeren.’

3 Irak kende de afgelopen jaren nog grote protesten. Wat is het verschil met dit protest?

Irak kende al massale volksprotesten in 2011. Later, in 2014, 2016, 2017, 2018 volgden nog manifestaties. Telkens legden verschillende groepen, regio’s en steden dezelfde eisen voor: betere sociale, economische en politieke vooruitzichten en een einde aan de corruptie.

Het verschil met vandaag is dat de Irakezen vandaag zeer nadrukkelijk de nationale vlag dragen, wars van sektarische en religieuze verschillen tussen burgers.

‘Dit is het gevecht van een natie’, zeggen de Irakezen. Dat is waar ook de speciale VN-vertegenwoordiger Jeanine Hennis-Plasschaert naar verwees in haar krachtige toespraak voor de VN-Veiligheidsraad op 3 december.

Na jaren, zelfs decennia van sektarische strijd en conflicten, is Irak in de greep van een vernieuwd gevoel van patriottisme. Meer dan ooit, na veertig jaar van wanbeheer en conflicten, willen de Irakezen opnieuw een natie waar ze deel van uitmaken.

4 Kunnen deze protesten tot een nieuwe Iraakse identiteit leiden?

Het Iraakse volksprotest is niet alleen tegen de eigen regering gericht maar hekelt ook de sterke inmenging van buurland Iran in de Iraakse staatszaken. Terwijl de demonstranten de Iraakse vlag omhoog houden, vertrappelen ze met andere woorden de Iraanse vlag.

Het anti-Iraanse sentiment is het grootst in het zuiden van het land. Daar werd de voorbije jaren ook al werd gemanifesteerd tegen de sterke invloed van Teheran op zowel het Iraakse leger, de economie en bestuurszaken als religieuze zaken. En dan zijn er ook nog de sjiitische milities, met sterke banden met Iran, die boven de wet opereren. Hun almacht is een doorn in het oog van veel Irakezen.

Dat hebben invloedrijke figuren als de sjiitische geestelijke leider Moqtada al-Sadr en grootayatollah al-Sistani goed begrepen. Zij gaven beiden al te kennen aan Teheran dat de Irakezen aan zet moeten zijn en dat ze dat vanaf nu zullen blijven.

ZIjn deze protesten ook in staat om de diepe sektarische breuklijnen tussen soennieten en sjiieten af te vlakken? Dat moet de toekomst uitwijzen. Maar ze zijn een stap in de goede richting. In Bagdad komen sjiieten en soennieten nu samen op de straat.

In het noordelijke Mosoel steunen soennieten de protesten, maar komen ze zelf niet op straat, uit angst voor directe politieke wraakacties. ‘Als wij in Mosoel op straat komen, wordt dat meteen politiek gerecupereerd’, klinkt het. ‘We zullen gelinkt worden aan IS of aan een opstoot van Saddams Baath-partij. Die kans willen we de regering niet geven.’

5 Hoe reageert de internationale gemeenschap?

In haar toespraak op 3 december in de VN-Veiligheidsraad hekelde Jeanine Hennis-Plasschaert het onthutsende gebrek aan aandacht voor Irak, ook voor andere zaken dan de protesten.

Irak kreeg er intussen immers al meer dan 16.000 nieuwe Syrische vluchtelingen bij, in de Koerdische Autome Regio, door de militaire inval van Turkije in Syrië. En dat bovenop 250.000 reeds aanwezige Syrische vluchtelingen.

Er is de regio Sinjar, niet ver van Syrië en Turkije, die zich nog steeds in een veiligheidsvacuüm bevindt waardoor humanitaire hulp er geen doorgang krijgt.

En er is de dreigende aanwezigheid van slapende IS-cellen, die alleen maar baat hebben bij een falende regering. ‘Een transnationale bedreiging als IS vereist collectieve actie’, zei Hennis-Plasschaert. ‘In de plaats daarvan zien we een choquerend gebrek aan internationale aandacht en langetermijnvisie.’

Opvallend is de stilte van de huidige Amerikaanse administratie over Irak. Zelfs na een recente raketaanval op een militaire basis nabij Mosoel waar Amerikaanse troepen verblijven.

Diplomaten en waarnemers in de VS wijzen in verschillende Amerikaanse media op het veiligheidsbelang van een stabiel Irak. Daarbij is hernieuwde aandacht voor het land – niet te vertalen als militaire aanwezigheid maar als diplomatieke interesse – nodig, klinkt het.

En nog: het is belangrijk om te luisteren naar de democratische eisen van de Irakezen.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.