Waarheidscommissie haalt wreedheden ex-dictator Jammeh naar boven

Gambia na de martelkelders, moorden en misbruik

Yahya Jammeh op de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in 2009. Met marteling, gerichte moorden en seksueel misbruik toonde hij als president niet echt respect voor de mensenrechten.

De martelkelders? Geen vakantiebrochure voor Gambia die er met een woord over repte. Misschien lagen ze net ver genoeg van de exotische stranden van de Smiling Coast, zodat toeristen het gehuil en geschreeuw niet konden horen.

De inwoners van Gambia, het kleinste landje op het Afrikaanse vasteland, zijn al jaren oververtegenwoordigd in de vluchtelingenstatistieken. Hoe dat komt, wordt ook stilaan voor de buitenwereld duidelijk, nu de Waarheids-, Verzoenings- en Herstelcommissie op kruissnelheid begint te draaien. Die Commissie heeft als taak om de wreedheden onder het Jammeh-regime bloot te leggen.

Jammeh vond een zogenaamd middel tegen aids uit, dat enkel kon genezen op maandag en donderdag. De buitelandse pers smulde van zijn strapatsen.

De wreedheden zijn talrijk. Het regime van ex-dictator Yahya Jammeh (1994-2017) kenmerkte zich door een mix van absurditeiten, economische stuurloosheid, endemische corruptie en politieke repressie.

Jammeh vond eigenhandig een zogenaamd middel tegen aids uit – ‘het recept is geheim, zoals Coca-Cola’ –, dat enkel kon genezen op maandag en donderdag. ‘Waanzin’, concludeerden wetenschappers unisono, terwijl de buitenlandse pers verder smulde van zijn strapatsen.

Intussen roofde de politieke elite het land verder leeg, Jammeh zelf op kop. In totaal verdween 975 miljoen dollar aan overheidsmiddelen volgens het Organized Crime and Corruption Reporting Project, een onafhankelijk onderzoeksinstituut.

Elke vorm van protest werd brutaal de kop ingedrukt. Een rapport van Human Rights Watch uit 2015 (State of Fear) spreekt over een klimaat van angst en onderdrukking. ‘Zowel het leger als obscure paramilitaire groeperingen gaan zich te buiten aan standrechtelijke executies, willekeurige arrestaties en gedwongen verdwijningen’, klonk het toen:

‘Jammeh was het ergste soort dictator. Maar hij heerste over een prutslandje, dus niemand trok er zich iets van aan’, zegt Jeggan Grey-Johnson, woordvoerder van de Afrikaanse tak van de Open Society Foundation in The Africa Report.

Het rijk van Jammeh was uit toen hij in 2016 totaal onverwacht de verkiezingen verloor van Adama Barrow. Een week na de stembusgang betwistte Jammeh alsnog de uitslag, waarna een internationale troepenmacht onder leiding van het West-Afrikaanse ECOWAS-blok zich ontplooide. De dictator koos eieren voor zijn geld en vertrok in ballingschap naar Equatoriaal-Guinea, de Centraal-Afrikaanse evenknie van Jammeh’s Gambia.

Onder zijn arm gekneld: vijftig miljoen dollar uit de schatkist.

De doodseskaders spreken

Intussen draait de Waarheidscommissie op volle toeren. Leden van de paramilitaire doodseskaders (die Human Rights Watch aanhaalde in haar rapport) zijn intussen beginnen spreken. Wat ze te vertellen hebben, biedt een uniek perspectief op de staatsterreur onder Jammeh.

De vuilste klussen werden opgeknapt door het presidentiële doodseskader, de zogenaamde Junglars. Dat commando nam rechtstreekse bevelen aan van de president. Wie in hun handen viel – journalisten, oppositieleden, migranten –, bracht het er zelden levend van af.

‘Wie vermoordde Deyda Hydara?’, prijkt er sinds 2004 op de voorpagina van ’s lands meest kritische krant, The Point. In december van dat jaar werd de medeoprichter van die krant, Deyda Hydara, doodgeschoten op weg naar huis.

‘De opdracht kwam rechtstreeks van de president’

Vijftien jaar later is het antwoord bekend: Malick Jatta, luitenant in het Gambiaanse leger en prominente Junglar. ‘De opdracht kwam rechtstreeks van de president’, vertelde hij in een zitting van de Commissie die live werd uitgezonden op radio, televisie en sociale media. Hij kreeg voor de klus samen met zijn kompanen 50.000 dalasi betaald, zo’n 900 euro. Dat geld kwam van president Jammeh, via een tussenpersoon.

Amadou Badjie, een andere Junglar, bekende dat hij twee Amerikaans-Gambiaanse zakenmannen in 2013 ombracht. Jammeh vermoedde dat ze een coup wilde plegen, en beval Badjie om de zakenmannen ‘in stukken te snijden’.

Of het geval waarbij een groep van zo’n vijftig, vooral Ghanese migranten in Gambia terechtkwamen. Jammeh vermoedde dat ze vermomde coupplegers waren. De sukkelaars werden een voor een doodgeschoten.

De dictator bleek ook een seksueel roofdier te zijn. Er zijn minstens drie getuigenissen van verkrachting, onder meer van een voormalige Miss Gambia:

Het zijn maar enkele van de vele getuigenissen die de revue nog zullen passeren in de Commissie.

Wie kan moorden, kan ook liegen

Opmerkelijk is dat de Gambiaanse minister van Justitie zowel Jatta als Badjie na hun bekentenissen vrijliet. De minister meent dat door die beslissing meer mensen aangespoord zullen worden om met de waarheid naar boven te komen.

Zo wil de minister elke steen omdraaien: ‘Laten we ervoor zorgen dat we de waarheid te weten zullen komen over alle slachtoffers, en niet slechts enkelen. De familieleden van alle slachtoffers verdienen het om de waarheid te weten te komen over hun geliefden’, sprak hij op een persconferentie.

Ik ben proMO*

 

Steun ons unieke non-profit mediaproject en word proMO*.

Je ontvangt ons magazine en geniet van een pak andere voordelen

Je maakt MO* mee mogelijk en steunt ons in onze missie.

Voor € 4,60/maand of € 60/jaar.

Ik word proMO*

Maar die beslissing valt in slechte aarde bij een groot deel van de Gambianen, die vrezen dat de moordenaars niet gestraft zullen worden voor hun daden.

De minister benadrukt dat er geen sprake is van formele amnestie. Maar tegelijkertijd verhindert niets hen om naar het buitenland te vluchten en zo hun straf te ontlopen.

Het is een dunne lijn die bewaakt moet worden: tussen misdaad en straf, vergeving en vergelding, het verleden en de toekomst. Maar de procedures van de Waarheidscommissie doen nog een vraag rijzen: wie bewaakt de lijn tussen waarheid en leugen? Als je kan moorden, kan je zeker ook liegen.

Zo bewees het geval van Lamin Senghore, bijnaam The Assassin. Hij claimde op 8 april voor de Commissie dat hij niets te maken had met de executie van een groep soldaten die een counter-coup probeerden te plegen in november 1994 (een half jaar na de coup die Jammeh aan de macht bracht). Daarmee sprak Senghore andere getuigen tegen, die met voldoende bewijsmateriaal konden staven dat Senghore wel degelijk betrokken was bij de executies.

Hoofdaanklager Essa Faal stelde dat liegen voor het tribunaal consequenties heeft. Twee uur na zijn getuigenis werd Senghore opgepakt op verdenking van meineed.

Dansende dictators

De voormalige Junglars die niet stante pede opgesloten worden, zouden theoretisch gezien een voorbeeld kunnen nemen aan hun voormalige baas, Yahya Jammeh. Die vluchtte begin 2017 naar het Equatoriaal-Guinea (Centraal-Afrika) en kreeg er asiel.

Jammeh kreeg asiel in Equatoriaal-Guinea. Dat land is geen lid van het Internationaal Strafhof in Den Haag.

Die bestemming is niet toevallig. Equatoriaal-Guinea is zowat de evenknie van het Gambia onder Jammeh. Net zulke exotische stranden, geleid door de even corrupte Teodoro Obiang, sinds 1979 aan de macht en daarmee het langst zittende staatshoofd in Afrika.

De twee tirannen schieten goed met elkaar op, zo blijkt op een video waar beiden opduiken op een nieuwjaarsfeest. Ze worden er verleid tot een danspasje door de Congolese superster Koffi Olomidé, op zijn beurt verdacht van verkrachting van minderjarigen.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Een bericht gedeeld door Koffi OLOMIDE (@koffiolomide_officiel) op

Maar vooral: Equatoriaal-Guinea is geen lid van het Internationaal Strafhof in Den Haag. Een speling van het lot wil dat de hoofdaanklaagster van dat Hof, Fatou Bensouda, zelf Gambiaanse is. Ze diende tussen 1998 en 2000 als minister van Justitie onder Jammeh, waardoor sommigen haar graag zelf voor de Commissie willen slepen.

Equatoriaal-Guinea is dus niet verplicht om Jammeh uit te leveren. Dan wacht hem in theorie een luxueus luizenleventje met zijn gestolen miljoenen, onder de vleugels van collega-dictator Obiang.

Ook de Waarheidscommissie heeft legaal gezien niet de mogelijkheid om Jammeh te vervolgen. De Commissie kan alleen de Gambiaanse procureur-generaal overtuigen om te vervolgen, maar kan dat niet zelf doen.

En zelfs in dat geval is het Obiang die Jammeh moet uitleveren. Zeer onwaarschijnlijk of zelfs onmogelijk, althans op korte termijn, schrijft Sophie Gallop van Nottingham University in The Conversation.

Tirannenjager

Fout, haalt Reed Brody van Human Rights Watch de redenering van Gallop onderuit in de Zuid-Afrikaanse krant Mail & Guardian. Zijn redenering? Equatoriaal-Guinea is wel lid van de VN-Conventie tegen foltering, die stelt dat lidstaten vermeende folteraars moeten ‘vervolgen of uitleveren’.

Brody is niet de eerste de beste. Hij gebruikte in het verleden net deze Conventie van de Verenigde Naties om de Chileense dictator Augusto Pinochet en de Tsjadische oud-dictator Hissène Habré succesvol te vervolgen.

Ghana, Nigeria en Senegal zullen Jammeh zonder twijfel graag achter de tralies zien.

Vooral het geval van Habré zou een blauwdruk kunnen vormen om Jammeh voor een rechter te krijgen. Toen Habré in 2000 na een waar schrikbewind naar Senegal vluchtte, verzamelden overlevenden en slachtoffers van de dictatuur het bewijsmateriaal van zijn misdaden. Daarmee voerden ze een campagne om de Senegalese president Wade te overtuigen om Habré te vervolgen. Ook België voerde toen actief campagne om Habré uit te leveren.

Het duurde tot 2013, dertien jaar na zijn vlucht uit Tsjaad, vooraleer de Senegalese politie Habré oppakte. In 2015 verscheen hij in Senegal voor de rechter.

‘De slachtoffers van Jammeh zijn net zo gemotiveerd’, schrijft Brody in Mail & Guardian.

Bovendien lijkt het erop dat de Afrikaanse druk op zowel Jammeh als zijn gastheer Obiang aan het toenemen is. De presidenten van Ghana en Nigeria bijvoorbeeld, bij wie het intussen duidelijk is dat een aantal van hun landgenoten op bevel van Jammeh als honden werden afgemaakt. Zonder twijfel zullen zij Jammeh graag achter de tralies zien.

En ook grote broer Senegal, dat Gambia volledig omsluit, heeft nog een eitje met Jammeh te pellen. In Dakar zijn ze ongetwijfeld zijn steun aan de Casamance-rebellen nog niet vergeten.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.