Grote Renaissancedam die Ethiopiërs elektriciteit moet opleveren, bedreigt watertoevoer Egypte

Egypte en Ethiopië roffelen op oorlogstrom om Nijlwater

© Stefaan Anrys

Nu Ethiopië op het punt staat de Grote Renaissancedam, een mega-waterkrachtcentrale, te gaan vullen, is een oorlog met Egypte niet meer denkbeeldig. De spanningen tussen beide landen zijn flink opgelopen, met als inzet het water van de Nijl.

In de jaren 1990, na de ineenstorting van de Sovjet-Unie, vatte onder analisten en de media het idee post dat waterschaarste de oorlogen van de toekomst zou bepalen. Drie decennia later is er van dat grimmige vooruitzicht gelukkig nog geen sprake. Met ups en downs is internationale samenwerking de norm als het gaat om grensoverschrijdend watermanagement.

Maar de wereld was wellicht nooit zo dicht bij een “oorlog om water” als nu. Er dreigt een escalatie in de ruzie tussen Egypte en Ethiopië over de Grote Ethiopische Renaissancedam (GERD). De Ethiopische autoriteiten zijn van plan de dam komende dagen te gaan vullen, nog voordat overeenstemming is bereikt met Egypte, wat de spanningen heeft opgevoerd.

Essentieel voor de ontwikkeling

Geruzie tussen Cairo en Addis Abeba over het Nijlwater begon tien jaar geleden, toen Ethiopië aankondigde een van de grootste dammen van Afrika en de wereld te willen bouwen. De dam zou 1800 vierkante kilometer beslaan en een capaciteit krijgen van 74 miljard kubieke meter.

Het belangrijkste doel van de dam is de opwekking van elektriciteit. De Ethiopische regering beschouwt dat als essentieel voor de ontwikkeling van het land, dat zowel economisch als demografisch in de lift zit. De GERD zou het zelfs mogelijk kunnen maken om een energieknooppunt te worden en elektriciteit te exporteren naar buurlanden. Egypte vreest echter dat het project zal leiden tot een aanzienlijke vermindering van de stroming van de Nijl, de belangrijkste waterbron in het woestijnland.

Verdachtmakingen

‘De Ethiopische regering volgt een fait accompli-beleid. Het lijkt erop dat ze de onderhandelingen wil rekken en tegelijk doorbouwt aan de dam, om zo restricties op het project te voorkomen’, zegt Nader Noureddin, waterspecialist aan de Universiteit van Cairo.

Deze verdachtmakingen werden sterker nadat Ethiopië in februari terugkwam op een overeenkomst die was bereikt na maandenlange onderhandelingen in Washington, met de Verenigde Staten en de Wereldbank als bemiddelaars.

‘De onderhandelingen zijn vergevorderd, er zijn nog slechts enkele twistpunten tussen beide landen. Niets wijst erop dat Ethiopië geen goede bedoelingen heeft. Ik denk dat het land een deal wil, om druk vanuit de internationale gemeenschap te voorkomen. Want die internationale gemeenschap is nodig voor de ontwikkeling van het land’, zegt Alfonso Medinilla, onderzoeker bij de denktank ECDPM, gespecialiseerd in Afrika.

De drie partijen (Egypte, Soedan en Ethiopië) hervatten hun onderhandelingen begin juni, dit keer met de VS, de Europese Unie en Zuid-Afrika als waarnemers. Egypte probeert de internationale druk op Ethiopië op te voeren door de VN-Veiligheidsraad erbij te betrekken.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

Klimaatverandering

In 2015 tekenden de leiders van de drie landen een principeverklaring die moest dienen als raamwerk voor een overeenkomst. Maar dat document was vaag, en elke partij interpreteerde het anders. Een van de belangrijkste struikelblokken was de duur van het proces om de dam te vullen: Ethiopië wilde drie jaar, Egypte tien. Er lijkt zich nu een consensus af te tekenen rond een periode tussen vijf en zeven jaar.

Cruciaal is de overeenkomst over de minimale doorstroming waar Egypte recht op heeft bij drogere periodes.

Een grotere uitdaging is het mechanisme dat moet dienen om toekomstige conflicten over het management van de dam op te lossen, en vooral, de minimale doorstroming waar Egypte recht op heeft als er één of meerdere droge jaren zijn. Dit laatste punt is cruciaal in de context van de klimaatverandering.

Historische wortels

‘Dit conflict is erg gecompliceerd, omdat het niet alleen over de GERD gaat. Het heeft ook historische wortels die je moet kennen om het te begrijpen’, legt Medinilla uit.

De Egyptische eisen zijn gebaseerd op overeenkomsten die bereikt werden tijdens het Britse koloniale tijdperk en werden geactualiseerd in 1959 in een bilateraal verdrag met Soedan. Op grond van dat verdrag zou 55.500 kubieke meter bij Egypte horen en 18.500 bij Soedan. Dat betekent dat deze landen samen 90 procent van de stroom van de Nijl controleren.

De negen andere landen in het bekken van de Nijl (Burundi, de Democratische Republiek Congo, Ethiopië, Eritrea, Kenia, Rwanda, Zuid-Soedan, Oeganda en Tanzania) beschouwen deze quota als oneerlijk. Zij tekenden in 2010 een overeenkomst, vandaag bekend als de Entebbe-overeenkomst, die de distributie van het water uit de langste rivier ter wereld wil herdefiniëren.

Egyptische landbouw

‘Egypte kan niet leven met substantiële vermindering van het Nijlwater. De economie en waterconsumptie zijn ervan afhankelijk’, zegt Noureddin. Volgens hem moet water gedistribueerd worden op basis van behoefte en de mogelijkheid alternatieve waterbronnen aan te boren. ‘Ethiopië heeft negen rivieren, diverse grote meren en veel neerslag. Jaarlijks levert dat ongeveer 122 miljard kubieke meter aan water op, terwijl dat in Egypte slechts 62 miljard is. Daarvan komt 55,5 miljard uit de Nijl.’

De landbouw is goed voor 12 procent van het bruto binnenlandse product (bbp) en voor 24 procent van de werkgelegenheid in Egypte. De Egyptische beschaving zou niet ontstaan zijn in dit woestijngebied zonder het water van de Nijl.

Nationale trots

‘Meer dan 65 miljoen mensen in Ethiopië hebben geen elektriciteit. Het potentieel van de rivier is groot. Ethiopië stond lang bekend om zijn humanitaire crisis en hongersnood. Dit moet veranderen en we moeten mensen helpen abjecte armoede te ontstijgen’, zegt Zerihun Abebe, een van de onderhandelaars namens Ethiopië.

‘Meer dan 65 miljoen mensen in Ethiopië hebben geen elektriciteit. Het potentieel van de rivier is groot.’

Het Ethiopische bbp per hoofd van de bevolking ligt rond 780 dollar, vier keer lager dan dat in Egypte. Voor Ethiopiërs is de bouw van de Renaissancedam een kwestie van nationale trots.

Omdat de dam controversieel was, waren er problemen bij de internationale financiering (er was 4,9 miljard dollar – 4,5 miljard euro – nodig). De Ethiopische regering heeft daarom een groot deel van de kosten gedekt met “patriottische” obligaties die zijn gekocht door Ethiopische burgers.

Oorlogsretoriek

Volgens sommige experts vormt juist de politisering van het conflict, en het feit dat het nationalistische sentimenten aanjaagt in beide landen, een van de grootste struikelblokken voor het bereiken van een overeenkomst.

‘Egyptenaren en de rest van de wereld weten maar al te goed dat we oorlog niet uit de weg gaan als die zich aandient’, zei Birhanu Jula, plaatsvervangend Ethiopisch stafchef, toen in Egypte in bepaalde kringen op de oorlogstrom werd geroffeld. De beperkte handel tussen Egypte en Ethiopië maakt het lastig om creatieve oplossingen te vinden, omdat de onderhandelingen daardoor niet uitgebreid kunnen worden tot compensatiemechanismen op andere niveaus.

Nobelprijs voor de Vrede

‘De enige kwestie die Egypte opnieuw tot oorlog kan aanzetten is water’, zei president Anwar Sadat in 1979, na ondertekening van de Camp David-akkoorden met Israël. De aftelperiode om zo’n scenario te voorkomen loopt op zijn einde, en de Ethiopische premier Abiy Ahmed, die vorig jaar de Nobelprijs voor de Vrede kreeg, heeft weinig speelruimte in dit verkiezingsjaar in Ethiopië.

‘De deadline om een overeenkomst te bereiken, ligt nu op ongeveer drie maanden.’

‘Ik denk dat de deadline om een overeenkomst te bereiken over ongeveer drie maanden is. Daarna kunnen we de eerste wateroorlog in de geschiedenis zien’, waarschuwt Noureddin.

Hoewel beide landen geen grens delen, kan het een proxy war worden – een oorlog bij volmacht, waarbij een ander land als achterman optreedt. De schermutselingen die zich recentelijk voordeden bij de grens tussen Ethiopië en Soedan zijn, misschien, dan ook geen toeval.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.