De bocht van Hamas: echte koerswijziging of valse retoriek?

Maandag heeft de militante Palestijnse verzetsbeweging Hamas een nieuw beleidsdocument gelanceerd dat opmerkelijke koerswijzigingen bevat. De stap naar meer openheid en gematigdheid kan echter verdrinken in de dubbelzinnige taal van het manifest.

Bron: Flickr Creative  Commons

Een optocht van Hamas in Gaza.

Hamas wordt verguisd in de internationale gemeenschap vanwege raketaanvallen op Israël, maar kan rekenen op een trouwe aanhang onder Palestijnen in Gaza. De afgelopen vier jaar werd er intern gedebatteerd om de beleidsprincipes aan te passen aan de huidige situatie en ze te consolideren. Hamas wordt namelijk beschouwd als een terreurorganisatie door Israël, de VS en de EU, en ze worden door geen enkele partij als partner gezien in het vredesproces. Het resultaat van het intern debat werd in een document gegoten in een poging om dat isolement te doorbreken en een plaats te krijgen aan de onderhandelingstafel.

Credo versus praktisch beleid

Laten we dus eerst de inhoud van het manifest getiteld “Een Beleidsdocument van Algemene Principes en Beleid” bekijken. Het meest opmerkelijke is ongetwijfeld het feit dat Hamas voor het eerst een soevereine Palestijnse staat accepteert binnen de grenzen vastgelegd in 1967 (Zie kaart). Dat betekent op de Westelijke Jordaanoever en in Gaza. Tot nu toe was het officiële standpunt van Hamas dat de staat Israël moest vernietigd worden en het volledig Israëlisch grondgebied aan de Palestijnse staat toebehoort. Hierbij moet wel gezegd worden dat Israël de grenzen van 1967 ook nooit gerespecteerd heeft. Getuige daarvan zijn de meer dan honderd Israëlische nederzettingen op Palestijns gebied en de bijhorende veiligheidszones en infrastructuur.

Bron: Wikimedia Commons

De VN besloten in 1947 het Britse Mandaatgebied te verdelen in een Joodse en een Palestijnse staat. De gearceerde gebieden, Gaza in het westen en de Westelijke Jordaanoever in het oosten, waren voorzien voor de Palestijnse staat. Sinds 1967 worden die gebieden echter bezet door Israël. In Gaza zijn er geen israëlische troepen gestationeerd maar de grenzen zijn hermetisch afgesloten. Hier zwaait Hamas de plak. De Westelijke jordaanoever heeft te maken met een harde bezetting en verlies van grondgebied door Israëlische nederzettingen.

Nu spreekt Hamas zich dus uit voor een tweestatenoplossing, hoewel de staat Israël in de tekst niet officieel wordt erkend. Bovendien zegt de tekst ook dat de verzetsbeweging blijft streven naar de bevrijding van heel historisch Palestina, dus ook het huidig Israëlisch grondgebied.

 ‘Je zou kunnen zeggen dat Hamas impliciet de realiteit van de staat Israël aanvaardt, maar de staat op zich niet erkent’

Dat is op het eerste zicht een tegenstelling, maar de  boodschap is genuanceerder volgens professor Midden-Oostenpolitiek aan het King’s College in Londen, Jeroen Gunning: ‘De bevrijding van heel historisch Palestina is het utopisch credo van Hamas, de identiteit waarrond ze mobiliseren. Beleidsmatig aanvaarden ze nu de grenzen van 1967 als praktische maatregel.’ De academicus merkt op dat dit niet efficiënt is, en dat Israël dat nooit op die manier gaat accepteren, maar het is een grote stap voor de verzetsbeweging. ‘Je zou kunnen zeggen dat Hamas impliciet de realiteit van de staat Israël aanvaardt, maar de staat op zich niet erkent.’

Nationalisme versus islamisme

In het Westen wordt Hamas beschouwd als een radicaal-islamitische beweging. Met het nieuwe handvest wil de partij zich naar voren schuiven als “een nationalistische bevrijdings- en verzetsbeweging”. Het doel is de bevrijding van Palestina en de islam is het referentiekader.

Belangrijk is nog dat uit het document een afscheiding van de Moslimbroederschap af te leiden valt, wat ook bevestigd werd tijdens de persconferentie van maandag. Hamas is in de jaren ’80 gegroeid uit die moederbeweging.

Hamas versus Fatah                                             Hamas en Fatah zijn twee Palestijnse politieke partijen. Fatah zwaait de plak in de Westelijke Jordaanoever, Hamas heerst in Gaza.
In 2006 won Hamas de nationale verkiezingen. Hoewel ze in de aanloop naar en tijdens die verkiezingen geweld afzweerden werden ze door de internationale gemeenschap én Fatah als terroristen aanschouwd waarmee geen enkele dialoog mogelijk was. Na een bloedige strijd tussen de twee Palestijnse partijen werd Gaza hermetisch afgesloten na hun overwinning en is vandaag weinig meer dan een openluchtgevangenis.
Fatah heeft sinds ’93 de staat Israël erkend in de Oslo-akkoorden, en geweld afgezworen. De bedoeling was dat ze op termijn een soevereine Palestijnse staat mochten vormen, dat is tot op heden nog niet gebeurd, integendeel. Dat is één van de redenen waarom Hamas terughoudend is om geweld af te zweren en de staat Israël te erkennen. Ze willen eerst een soevereine Palestijnse staat zien voor ze die troeven uit handen geven. 
Fatah is de spreekbuis voor de Palestijnen naar de internationale gemeenschap toe, hoewel ze de bijna twee miljoen Palestijnen in Gaza niet vertegenwoordigen.
Beide partijen liggen momenteel in conflict om de heerschappij over de Palestijnse gebieden en over de aan te nemen strategie in het vredesproces. Zo weigert Fatah sinds enkele weken om de elektriciteitsfactuur van Gaza te betalen, waardoor het gebied nog meer met stroomonderbrekingen te kampen heeft dan gewoonlijk, met een potentiële humanitaire ramp in de nabije toekomst tot gevolg.
In het nieuwe beleidsdocument van Hamas staan enkele verzoenende artikels naar Fatah toe, hoewel het document op zich ook kan gezien worden als concurrentievorming voor het seculiere nationalistische Fatah. Belangrijker nog voor de Palestijnse zaak dan de inhoud van het nieuwe manifest is hoe het conflict tussen beide partijen zal evolueren.

Met het nieuwe handvest wilt de partij zich naar voren schuiven als ‘een nationalistische bevrijdings- en verzetsbeweging’. 

Deze koerswijziging is een poging tot toenadering naar de regionale machten van het Midden-Oosten, specifiek Egypte en Saoedi-Arabië. Beide landen beschouwen de moslimbroederschap als een terreurbeweging. En Hamas heeft de financiële en politieke steun van beiden broodnodig, ook al moet daarvoor een oude bondgenoot opgeofferd worden.

De grens tussen Gaza en Israël zit potdicht, dus de zuidelijke grens is een belangrijke levenslijn voor de Gazanen. Die grensovergang houdt Egyptisch president al-Sisi echter ook grotendeels dicht, sinds hij vier jaar geleden zijn voorganger Mohammad Morsi, lid van de Moslimbroederschap, afzette en ter dood veroordeelde. De smokkeltunnels tussen Egypte en Gaza heeft al-Sisi ook grotendeels vernietigd.

Saoedi-Arabië is misschien de machtigste regionale speler, en het land heeft goede banden met het Westen. Dat is een interessanter bondgenootschap voor Hamas dan hun huidige voornaamste partner Iran. Dat land is net als Hamas een paria op internationaal vlak. Historisch gezien stond Saoedi-Arabië ook altijd veel dichter bij Hamas en de Moslimbroederschap dan Iran.

Volgens professor Gunning is de afscheiding van de Moslimbroederschap niks nieuws onder de zon: ‘In de praktijk is Hamas de laatste decennia steeds verder afgedreven van de Moslimbroeders’, stelt de auteur van het boek Hamas in de politiek: democratie, religie, geweld. ‘Zij hebben altijd al meer nationale bevrijdingsthema’s bespeeld dan de conservatieve pan-islamistische onderwerpen waar de broederschap in bijvoorbeeld Egypte of Jordanië mee bezig is.’

Volgens de Hamaskenner is de tekst ook minder religieus en meer nationalistisch als boodschap naar andere mogelijke bondgenoten in de regio, bijvoorbeeld Qatar, die sympathie hebben voor de Palestijnse zaak maar zich om politieke redenen van de Moslimbroederschap distantiëren.

Oud charter versus nieuw beleidsdocument

Het nieuwe beleidsdocument dient duidelijk om een tegengewicht te bieden voor het stichtend charter van Hamas uit 1988. Daarin wordt gesproken over de vernietiging  van Israël door de islam en over de strijd van Hamas tegen de Joden. Het charter is al jaren een doorn in het oog van meer gematigde fracties binnen de Palestijnse verzetsbeweging. Ook bemoeilijkt het de dialoog met Westerse overheden.

In het nieuwe manifest dat maandag werd bekend gemaakt zegt Hamas duidelijk dat ‘het conflict met het zionistisch project is en niet met de joden vanwege hun religie.’ Verderop wordt nog eens herhaald dat de strijd gevoerd wordt tegen de zionisten die Palestina bezetten en niet tegen joden.

‘Gewapend verzet blijft de strategische keuze van Hamas om de rechten van het Palestijnse volk te verdedigen’ staat te lezen in het document. Wel willen ze dat binnen de normen van het internationaal recht doen. Dat zou betekenen dat ze geen burgers meer mogen viseren. Iets wat Hamas de voorbije decennia wel deed door raketten af te vuren naar Israëlische woongebieden. Hierbij kan nog genoteerd worden dat het Israëlisch leger over de jaren heen veel meer Palestijnse burgerslachtoffers maakte, maar dat wordt dan weggezet als collateral damage. Onderstaande infografiek geeft die verhoudingen weer.

Bron: Visualizing Palestine

Cijfers: Israëlische ngo B’tselem

Sinds maandag erkent Hamas nu ook andere strijdmethoden dan alleen geweld, zoals geweldloos straatprotest, dat in de Westelijke Jordaanoever heel gebruikelijk is geworden.

Hamas wil gezien worden als een meer gematigde verzetsbeweging maar laat het na om het gewelddadige en antisemitsche charter uit 1988 te verwerpen

Het zijn duidelijke pogingen om gezien te worden als een meer gematigde verzetsbeweging.

Maar wordt het gewelddadige en antisemitische charter uit 1988 dan afgezworen? Officieel niet, en dat is de grootste controverse rond het nieuwe beleidsmanifest.  Als je tussen de lijnen leest, zou je nochtans vermoeden dat het stichtend charter wel verworpen wordt.

Het document van maandag beschrijft zijn eigen betekenis: ‘Dit document bevat de doelen, mijlpalen en de manier waarop nationale eenheid kan worden bereikt. Wij (Hamas) onderschrijven de visie die beschreven wordt op de volgende pagina’s. Het bevestigt onze gemeenschappelijke visie op de Palestijnse zaak en de principes die we hanteren om die zaak verder te helpen.’

De leider van Hamas, Khaled Meshaal, had er het volgende over te zeggen bij de voorstelling van het document: ‘Het oude charter was een product van zijn tijd, dertig jaar geleden. We leven in een andere wereld vandaag. Het nieuwe document is het leidend principe voor Hamas om te gaan met de realiteit van vandaag. Het weerspiegelt onze huidige positie, wat betekent dat we geen rigide ideologische organisatie zijn.’

‘Het blijft een conservatieve groepering in die zin dat het zijn roots niet wil verloochenen’, verduidelijkt professor Gunning. ‘Om de hardliners van de oudere generatie niet voor het hoofd te stoten willen ze dat stichtend charter niet verwerpen.’ De Nederlander die wereldwijd gevraagd wordt om zijn expertise van Hamas geeft nog mee dat het nieuwe document wel gezien kan worden als een impliciete vervanging van het oude charter.

Stilzwijgen

De internationale gemeenschap reageert met stilzwijgen. Voorlopig heeft nog geen enkele Europese leider commentaar gegeven op het document.

Israël heeft wel toegehapt: ‘Hamas probeert de wereld te bedotten maar dat zal niet lukken’, zegt David Keyes, de woordvoerder van premier Netanyahu. ‘Hamas leiders roepen dagelijks op tot de genocide van alle joden en de vernietiging van Israël. In hun scholen leren ze kinderen dat Joden apen en zwijnen zijn. Dat is het echte Hamas.’

Het is mogelijk dat het nieuw beleidsdocument zijn doel mist doordat Hamas van twee walletjes probeert te eten.

De stellingen van Keyes zijn mogelijk wat overdreven. In het onderwijs en tijdens preken in de moskeeën van Gaza worden inderdaad denigrerende opmerkingen over joden gemaakt, in het algemeen als passages uit de Koran of de Hadith worden voorgelezen. Hamas valt geen joden buiten Israël aan, wat suggereert dat hun strijd tegen het zionisme is, en niet tegen alle joden. In de voorbije jaren hebben ze in hun retoriek echter weinig onderscheid gemaakt tussen joden en zionisten. Het valt te bezien of ze dit vanaf nu wel gaan doen.

Het is mogelijk dat het nieuw beleidsdocument zijn doel mist doordat Hamas van twee walletjes probeert te eten. Langs de ene kant wil Hamas de hardliners tevreden stellen door hun radicale kernprincipes niet af te zweren. Langs de andere kant willen ze zich naar de buitenwereld profileren als een open en gematigde groepering. Door twee onderling uitsluitende doelen na te streven is het goed mogelijk dat beide falen.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Schrijft over klimaat, conflict en geopolitiek

    Willem schrijft over klimaatopwarming, conflicten en geopolitiek. Geografisch volgt hij voornamelijk, maar niet uitsluitend, Afrika en het Midden-Oosten.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.