Ramazani of Fayulu: de instabiliteit zal niet snel verdwijnen

Congo’s hobbelige weg naar verkiezingen: het nieuwe seizoen

BBC World Service CC BY-NC 2.0

Verkiezingscampagne 2011

De Congolese verkiezingscommissie CENI heeft verkiezingen beloofd voor 23 december 2018, en ondanks al die jaren dat de autoriteiten het electoraal proces doelbewust probeerden te vertragen, lijkt het er nu op dat de Congolese regering er alles aan doet om de belofte ook waar te maken.

Het is nog helemaal niet duidelijk of dat gaat lukken, daarvoor zijn er te veel onbekende factoren: krijgen ze de nodige financiën bij elkaar, komt de logistiek in orde, gaat de onveiligheid de verkiezingen niet verhinderen? Maar we weten alleszins wie de hoofdrolspelers zijn van de verkiezingen. Als ze doorgaan.

Kabila’s erfgenaam

In augustus kwamen de bonzen van het regime samen op Kabila’s landgoed in Kingakati om te beslissen wie van hen naar de verkiezingen zou gaan als kandidaat om Kabila op te volgen als staatshoofd. Na een lange en complexe discussie, werd PPRD secretaris-generaal en voormalig minister van Binnenlandse Zaken en Veiligheid, Emmanuel Ramazani Shadary, naar voren geschoven. 

Ramazani is de emanatie van Kabila’s poging om zijn eigen politieke klasse te creëren, mensen die volledig aan hem schatplichtig zijn, geen eigen netwerk hebben binnen de internationale gemeenschap en binnen Congo zelf geen autonome machtsbasis hebben.

‘Door een opvolger voor Kabila te benoemen, geeft het regime toe dat het vatbaar is voor druk. Door iemand aan te stellen die op de sanctielijst staat, toont het regime dat het niet toegeeft aan de westerse druk’

Het kiezen voor Ramazani als presidentskandidaat was een belangrijk statement: door een opvolger voor Kabila te benoemen, gaf het regime toe dat het vatbaar is voor druk. Door iemand aan te stellen die op de sanctielijst staat, toont het regime dat het niet toegeeft aan de westerse druk.

De belangrijkste vraag na de benoeming was: zullen de verschillende antagonistische krachten die samen het regime uitmaken Ramazani als een compromis accepteren en loyaal steunen? Dat lijkt niet het geval. De meerderheid is verdeeld, veel mensen hadden de ambitie Kabila op te volgen en blijven gefrustreerd achter.

Iedereen is nerveus omdat ze een nieuwe plek zullen moeten zoeken in de post-Kabila-constellatie. Maar tot nu toe slaagt het regime erin de breuklijnen onder de oppervlakte te houden. De politieke verdeeldheid van de meerderheid zou echter wel de militarisering van het regime in de hand kunnnen werken.

Het Flying Circus van de oppositie

Op 11 november besloten zeven belangrijke oppositieleiders, verenigd in de Lamuka (Ontwaak) Coalitie, in Genève om Martin Fayulu voor te stellen als hun gezamenlijke kandidaat voor de presidentsverkiezingen. Dit moest de apotheose zijn van een maandenlange voorbereiding van intens vergaderen in verschillende landen. 

Na de diskwalificatie van Moïse Katumbi en Jean-Pierre Bemba uit de presidentiële race, leken Félix Tshisekedi of Vital Kamerhe de meest waarschijnlijke politici om in de rol van gezamenlijke kandidaat stappen, maar blijkbaar was het water te diep. Fayulu kwam als een compromis uit de bus. Hij is een belangrijk oppositieleider uit Kinshasa die al 12 jaar zetelt in het nationale parlement en veel geloofwaardigheid geniet bij de bevolking van de hoofdstad. Maar in de rest van het land is hij op zijn zachtst gezegd niet erg bekend.

Dit historisch akkoord duurde niet lang: 24 uur na ondertekening trok Félix Tshisekedi zijn handtekening terug onder druk van zijn partijmilitanten in Congo, die op straat kwamen en luidruchtig hun ongenoegen lieten blijken. Een paar uur later deed Vital Kamerhe hetzelfde.

Op dit moment lijken de vijf resterende ondertekenaars van de Lamuka-coalitie vastbesloten om Martin Fayulu als hun gezamenlijke kandidaat te blijven steunen. Ze hopen de coalitie met andere politieke leiders en bewegingen te verbreden, en rekenen op versterking vanuit het maatschappelijke middenveld en de Kerk. Maar de evenementen in de uren en dagen na het akkoord in Genève dragen zeker bij tot een gevoel van totale middelmaat: de oppositie heeft opnieuw geen indruk gemaakt.

Vrije verkiezingen?

Het regime is zich bewust van zijn gebrek aan populariteit en zal in de electorale ring stappen -als de verkiezingen al plaatsvinden- met een kandidaat die niet onmiddellijk doordringt tot de harten en geesten van de Congolese bevolking, die internationaal bijna onbekend is, geen geld heeft en dus voor zijn campagne totaal afhankelijk zal zijn van anderen.

Ramazani vertegenwoordigt een complexe politieke entiteit waar hij meer vijanden heeft dan vrienden. Maar hij zal kunnen rekenen op de middelen van het staatsapparaat, inclusief de repressiemachine, met een bijna volledig monopolie op de officiële media.

‘De overheid zal de verkiezingen alleen laten doorgaan als ze zeker is die te winnen, en daarvoor zal ze druk, fraude, intimidatie en geweld niet schuwen’

Als de Congolese regering erin slaagt de verkiezingen min of meer op tijd te organiseren, zal ze dat doen onder een zo groot mogelijke controle over het hele proces.

Ze zal de verkiezingen alleen laten doorgaan als ze zeker is die te winnen, en daarvoor zal ze alles inzetten wat nodig is in termen van druk, fraude, intimidatie en geweld.

De kansen op vrije en eerlijke verkiezingen volgens de gangbare democratische normen zijn nul. Dit is waarom de autoriteiten zware repressie inzetten tegen wat zij beschouwen als onwelkome waakhonden: Congolezen in de eerste plaats (journalisten en militanten worden vervolgd) maar ook internationale actoren. Daar ben ik zelf het recentste slachtoffer van: vorige maand werd ik gearresteerd, vastgehouden en uitgewezen uit Congo.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

Game changers?

In 2016 zagen veel mensen, waaronder de Congolese overheid zelf, een potentiële game changer in de stedelijke woede, de frustratie die bij de gewone mensen leefde over het feit dat de precaire levensomstandigheden niet fundamenteel zijn veranderd sinds Mobutu stierf.

De stedelijke bevolking heeft moeite om zichzelf te voeden. De werkloosheid is bijzonder groot. Goede huisvesting blijft moeilijk te vinden en onbetaalbaar. Degelijke gezondheidszorg en onderwijs zijn bijna ontoegankelijk.

Maar het regime slaagde er toen in het gewelddadige potentieel van deze woede onder controle te houden met een indrukwekkende ontplooiing van repressie. De Kerk en haar lekenorganisaties probeerden toen de energie van de volkswoede op een geweldloze en politiek constructieve manier te kanaliseren, maar moet nu toegeven dat de benoeming door de meerderheid van een opvolger door Kabila hun mobilisatiecapaciteit binnen de bevolking vermindert.

In 2017 geloofden we dat de regio en haar multilaterale instellingen de meest waarschijnlijke game changer waren: landen als Angola waren zich zeer bewust van de dramatische impact van verdere destabilisatie van Congo op hun eigen ontwikkeling. Afrikaanse regeringen zagen Kabila niet langer als de beste garantie tegen een nieuwe implosie in het hart van Afrika, en het “Gambiaanse scenario” leek het nieuwe buzz-woord te worden (de buurlanden zullen het oplossen!).

Maar de oppositie heeft nooit de indruk kunnen wekken dat ze op vlak van stabiliteit beter zou scoren, en ook bij de buurlanden geldt dat het aanstellen van een kandidaat-opvolger wat goede wil losweekt voor de Congolese regering. Op dit moment is het niet duidelijk of er binnen de regio veel interesse is in een regimewissel die verder gaat dan het inruilen van Kabila door Ramazani als staatshoofd.

Op dit moment lijkt de belangrijkste oorzaak van instabiliteit de manier waarop in diverse delen van het land lokale conflicten interfereren met politieke onzekerheid en competitie op verschillende bestuursniveaus: leiders moeten zichzelf positioneren voor hun kiezers en proberen zichzelf te versterken in de complexe geledingen van macht. Dit leidt tot geweld met veel lagen waarbij spanningen tussen en binnen de gemeenschap worden aangewakkerd en gewapende groepen worden gereactiveerd en gemanipuleerd.

Daarbij stijgt ook het risico op grensoverschrijdende conflicten en geweld. De situatie in Ituri, Beni en in het zuiden van Zuid-Kivu wordt op de voet gevolgd, maar ook de Kasai blijft zeer onstabiel en op veel plaatsen zoals de provincies Congo Central en Sud-Ubangi zouden spanningen snel kunnen oplopen en ontsporen.

Kleptocratie 2.0

Het regime zal er alles aan doen om verkiezingen te laten doorgaan en Ramazani Shadary als nieuw staatshoofd te installeren. De verkiezingen, als ze plaatsvinden, zullen niet geloofwaardig zijn en de resultaten zullen in elk geval worden betwist. We kunnen ons vele scenario’s voorstellen, maar er is een reële kans dat het regime hiermee wegkomt en dat Ramazani president wordt.

‘Het bestuur was tijdens Mobutu’s dagen zo legendarisch slecht dat we er het woord kleptocratie voor moesten uitvinden, Kabila is er niet in geslaagd daar verandering in te brengen’

In dat geval zal de internationale gemeenschap haar relatie met de Congolese autoriteiten moeten herdefiniëren, een regime dat nog steeds gebaseerd op cliëntelisme en patronagenetwerken die na de machtswissel op zoek moeten naar nieuwe interne evenwichten.

De rode draad doorheen de decennia blijft bad governance: het bestuur was tijdens Mobutu’s dagen zo legendarisch slecht dat we er het woord kleptocratie voor moesten uitvinden. Kabila is er niet in geslaagd (en heeft eerlijk gezegd ook niet geprobeerd) daar verandering in te brengen. Hij verfijnde de kleptocratie, en paste die aan aan een geglobaliseerde wereldorde. Het ziet er niet naar uit dat Congo’s instabiliteit na de verkiezingen (als die er al zouden komen) snel zal verdwijnen.

Kris Berwouts studeerde Afrikaanse talen en geschiedenis, werkte 25 jaar voor verschillende Belgische en international NGO’s rond vredesopbouw, veiligheid en democratische processen, en is sinds 2012 actief als onafhankelijk expert en schrijver. In 2017 publiceerde hij bij EPO Congo’s gewelddadige vrede

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.