Onder Macri kwamen er vijf miljoen Argentijnen onder de armoedegrens bij

Nieuwe Argentijnse president erft schuldenberg van neoliberale voorganger

© Agustin Marcarian / Reuters

Uittredend president Macri (links) en peronist en toekomstige president Fernandez (rechts) tijdens een verkiezingsdebat

De centrum-linkse peronist Alberto Fernandez wordt de nieuwe president in Argentinië. Met de vorige presidente Cristina Fernandez Kirchner als running mate triomfeerde zijn Frente de Todos met 48 procent van de stemmen. Omdat hij boven de 45 procent uitkomt hoeft een tweede ronde niet meer.

De huidige president Maurizio Macri komt met zijn running mate Angel Pichetto en zijn Cambiemos uit op 40,5 procent. Daarmee doet hij het beter dan verwacht. Sommige peilingen voorspelden een voorsprong van 20 procent voor Fernandez. Gesterkt door een massale steunbetuiging op een rally in Buenos Aires afgelopen zaterdag leek Macri er weer in te geloven waarop hij de kiezers opriep om massaal naar de stembus te trekken. Hij wist de kloof met de Peronisten te verkleinen tot 7,5 procent en zijn partij Cambiemos als de enige grote oppositiepartij te handhaven.

Fernandez waarschuwde zijn peronistische achterban meteen dat hem een zeer zware taak te wachten stond. 'Er komen zware tijden aan', zei hij nadat hij had beloofd dat hij zou regeren 'voor de mensen, voor iedereen'.

Opmerkelijk was de hoffelijkheid waarmee Fernandez en Macri elkaar behandelden. Macri beloofde zo goed mogelijk samen te werken met Fernandez in de transitieperiode die loopt tot 10 december, datum waarop de ambtsperiode van de nieuwe president start. De rivalen beseffen de ernst van de precaire economische toestand waarin het land verzeild is geraakt en leken vooral te willen vermijden dat de Argentijnse beurs en de peso een nieuwe crash zouden beleven zoals in augustus, toen bij de voorverkiezingen duidelijk bleek dat het peronistische kamp de verkiezingen zou winnen. Macri kwam toen niet verder dan 32,5 procent en financiële analisten waarschuwden toen voor een zoveelste staatsfaillissement bij het aantreden van een nieuwe linkse regering.

Peronisme versus Macri

Het peronisme is een politieke beweging die de erfgenaam is van president Juan Peron en zijn tweede vrouw Eva Peron. Sinds 1946 leverden ze 10 van de 13 presidenten in Argentinië. Electoraal vindt ze vooral steun bij de arbeidersklasse, de vakbonden en de lagere inkomens. Het peronisme steunt op de basisprincipes sociale rechtvaardigheid, nationalisme en economische onafhankelijkheid, maar wordt door tegenstanders een hang naar autoritarisme verweten. Links verwijt de beweging ook corporatisme, waarbij de staat te vaak wil optreden tussen vakbonden en werkgevers. Rechts verwijt de beweging teveel overheidsinmenging. Maar wat vooral opvalt is dat de verschillende presidenten het peronisme telkens weer anders invullen. Nestor Kirchner (2003-2007) was net als zijn vrouw Cristina (2007-2015) uitgesproken links en zette zich af tegen de politiek van de conservatieve peronist Carlos Menem, die in de jaren 1990 een liberale pro-Amerikaanse koers voer.

Macri is de zoon van een Argentijnse vastgoedmiljardair van Italiaanse afkomst. In 1995 werd hij voorzitter van de bekendste Argentijnse voetbalclub Boca Juniors waarmee hij zijn populariteit een boost gaf. In 2005 stichtte hij de centrum-rechtse partij Propuesta Republicana (PRO). In 2007 werd hij burgemeester van Buenos Aires. In 2015 sloot hij met zijn PRO een alliantie met de belangrijkste oppositiepartij UCR , PRO en CC-Ari. Macri werd in de voorverkiezingen van 2015 als presidentskandidaat voorgedragen voor de alliantie en won van de peronistische kandidaat Daniel Scioli. In 2019 werd Cambiemos omgedoopt tot Juntos por el Cambio. Macri is een liberaal en fervent aanhanger van de vrije markt, een tegenstander van het doorgedreven staatsinterventionisme van de peronisten en onderhield uitstekende relaties met die andere vastgoedtycoon, Donald Trump.

De gevolgen van een neo-liberaal beleid

Armoede, de dalende koopkracht, de stijgende werkloosheid en de hoge inflatie waren de allerbelangrijkste thema’s van deze verkiezingen. De Argentijn voelt de gevolgen van Macri’s neoliberale beleid dagelijks aan zijn slinkende koopkracht. De prijs van de openbare dienstverlening zoals openbaar vervoer en van voorzieningen als water, gas, elektriciteit en openbaar vervoer is een veelvoud van toen Macri de overheidssteun terugschroefde. Ook de prijs van elementaire voeding als brood, melk en vlees is verdubbeld. Door de vele bedrijfs- en winkelsluitingen zijn vele Argentijnen ook hun job verloren en rest hen weinig anders dan aan te schuiven voor de gratis voedsel- en soepbedelingen georganiseerd door de christelijke parochies en de sociale organisaties, die steeds meer opduiken in het straatbeeld in Buenos Aires.

In 2015 beloofde Macri de armoede tot nul te herleiden en de inflatie de kop in te drukken. Het omgekeerde gebeurde. Het Argentijnse nationale Instituut voor de Statistiek becijferde dat vandaag 14,4 miljoen Argentijnen (35,4 procent) onder de armoedegrens leven. Dat zijn er vijf miljoen meer dan in 2015. Bij de kinderen onder 14 jaar leeft zelfs de helft in armoede. De inflatie steeg het afgelopen jaar met 55 procent en de economie (het bbp) liep 2,5 procent terug.

Cristina Kirchner

Cambiemos wijst er graag op dat onder Cristina Kirchner (2007-2015) de inflatie ook hoog was. Dat klopt, maar onder Macri is ze wel verdubbeld.

Cristina Kirchner volgde haar man Nestor op in 2007, die later in 2010 aan een hartaanval overleed. Onder Cristina ging het met de staatsfinanciën weer van kwaad naar erger toen een aantal grote Amerikaanse hefboomfondsen massaal Argentijnse staatsobligaties in dollar opkochten tegen lage marktprijzen en bij Amerikaanse rechtbanken de volledige terugbetaling eisten tegen 100 procent met rente.

Strijdbaar weigerde Cristina Kirchner de terugbetaling, maar de “aasgierfondsen” wonnen het pleit voor de rechtbank. Kirchner hield voet bij stuk, ook al omdat Argentinië over onvoldoende dollarreserves beschikte om alle fondsen te vergoeden. Het gevolg was dat het land weer niet meer kon lenen op de dollarmarkten.

Cristina Kirchner kon zich na twee ambtstermijnen niet meer kandidaat stellen in 2015. Bovendien was ze verzwakt door 13 aanklachten tegen corruptie, waarvan er momenteel al enkele voor de rechtbank zijn gekomen, maar nog tot geen enkele veroordeling leidden.

Met haar polariserende regeerstijl maakte ze ook heel wat vijanden. Door een verhoging van de belastingen op export van landbouwproducten joeg ze de boerenorganisaties tegen zich in het harnas en door de invoering van een nieuwe wet op mediaconcentratie keerde de machtige Clarin-persgroep zich tegen haar.

Wegzakkende peso en inflatie: een aanslag op de koopkracht

Als kandidaat van de oppositiepartij Cambiemos en als burgemeester van Buenos Aires zag Mauricio Macri zijn kans schoon en wist de peronistische kandidaat Daniel Scioli in 2015 te verslaan. Macri liet de vrije markt weer voluit spelen. Eerst schafte hij de wisselkoers- en kapitaalcontroles af die Kirchner had ingevoerd om de kapitaalvlucht tegen te gaan. En hij verlaagde de belasting op export, die de staatskas spekte onder de Kirchners. Vervolgens beloofde hij in een akkoord met de aasgierfondsen de schuld af te betalen. Daardoor kon Argentinië in 2016 weer gaan lenen op de internationale dollarmarkten.

Macri’s erg investeringsvriendelijke regering leende meteen 100 miljard dollar via de uitgifte van staatsobligaties tegen hoge, zeer aantrekkelijke interesten, waarop heel wat westerse beleggers intekenden. Maar de massale dollarleningen bleken een grove misrekening. In 2017 en 2018 verhoogde de Amerikaanse Federal Reserve de rente en stroomde kapitaal massaal van de groeimarkten, zoals de Argentijnse, naar het steeds lucratiever wordende Amerikaans staatspapier, terwijl de dollar door renteverhogingen steeds duurder werd.

In januari 2018 kreeg de Argentijn nog 1 dollar voor 18 pesos, vandaag moet hij er 58 pesos voor neertellen

Het gevolg was een massale verkoopgolf van Argentijnse staatsobligaties in het voorjaar van 2018 en een peso die verder wegzakte ten opzichte van de dollar. In januari 2018 kreeg de Argentijn nog 1 dollar voor 18 pesos, vandaag moet hij er 58 pesos voor neertellen. En op de zwarte markt natuurlijk nog veel meer. Dat is een drama voor de koopkracht van de gemiddelde Argentijn. De wegzakkende peso maakt de import peperduur en joeg de gemiddelde prijsinflatie naar 46 procent in 2018. Consumeren wordt daardoor tot een minimum beperkt en wie het zich kon veroorloven haalde zijn pesos van de bank en spaarde dollars. De economie tuimelde in recessie.

Schuldencrisis zwelt aan en IMF snelt ter hulp

De ontwaarding van de peso is ook een ramp voor de afbetaling van de berg dollarschulden die de staatskas opstapelde. Onder Macri liep de staatsschuld op van 40 naar 100 procent van het bbp.

Renteverhogingen konden de val van de peso aanvankelijk wat afremmen, maar ten einde raad riep Macri de hulp van het IMF in. Bij Argentijnen roept het IMF onzalige herinneringen op aan de crisis van 2001-2003 toen het Fonds de regering dwong te snoeien in overheidsdiensten en sociale programma’s. Met enige rugwind van de sterke VS-vertegenwoordiging in de board van het IMF en dankzij de goede zakelijke relaties tussen zijn miljardairsfamilie en Donald Trump wist Macri de grootste IMF-lening, 50 miljard dollar, ooit los te krijgen. Nauwelijks 4 maanden later kwam daar nog een noodlening van 7 miljard dollar bij.

Maar ook nu legde het IMF zijn voorwaarden op en moest de regering snoeien in overheidsuitgaven en sociale programma’s om het begrotingstekort binnen de perken te houden. Dat versnelde de economische recessie alleen maar en deed Macri’s steun bij de middenklasse in snel tempo afbrokkelen.

Na de desastreuze uitslag van de voorverkiezingen op 11 augustus dit jaar crashten de peso en de beurs van Buenos Aires opnieuw en voor vele Argentijnen was dat de spreekwoordelijke druppel. Het vertrouwen bij beleggers dat Argentinië zijn schuld kan terugbetalen is intussen verdwenen. De voorziene terugbetaling, nog dit jaar, van 7 miljard dollar aan kortetermijn­kredieten aan het IMF werd opgeschort en de regering stuurt aan op een herschikking van 94 miljard dollar schulden – inclusief de IMF-schulden — via de verlenging van de looptijd. Sinds augustus heeft de staatskas nog slechts de helft over van de 22 miljard aan dollarreserves die haar toen nog restte, meldt de Spaanse krant El Pais.

Obligaties zijn geen investeringen in reële economie

Zoals steeds waren de kapitaalkrachtige Argentijnen er snel bij om hun pesos in te wisselen in dollars en die in Uruguay in veiligheid te brengen. Macri restte weinig anders dan zijn minister van Financiën Nicolas Dujovne, die de IMF-lening had losgeweekt als zondebok te offeren en hem door Hernan Lacunza te vervangen.

Om de paniekaankopen van dollars en de kapitaalvlucht de pas af te snijden voerde Lacunza in het weekend van 1 september opnieuw de kapitaalcontroles in, die Macri nog in 2016 had afgeschaft. De particuliere aankoop werd beperkt tot 10.000 dollar per maand en bedrijven moeten hun met export verdiende dollars repatriëren en binnen de vijf dagen voor pesos inwisselen. Heel wat Argentijnen zien in de herinvoering van de strenge IMF-bezuinigingen en van de kapitaalcontroles een capitulatie en een mislukking van zijn neoliberale vrijemarktbeleid.

Volgens Joseph Stiglitz heeft Macri gegokt en verloren en betaalt Argentinië nu de prijs voor zijn roekeloos beleid

Joseph Stiglitz, de nobelprijswinnaar economie 2001 en voormalig hoofdeconoom van de Wereldbank, meent dat Macri gegokt heeft en verloren, terwijl Argentinië nu de prijs betaalt voor zijn roekeloos beleid. De lucratieve hoge interesten (tot 40 procent) op obligaties lokten vooral speculatief kapitaal, waardoor de financiële situatie van het land bijzonder gevoelig werd voor schokken op de financiële markten, aldus Stiglitz. Directe buitenlandse investeringen in de reële economie waren er daarentegen onvoldoende. Hij wijst ook met een beschuldigende vinger naar de banken en het IMF die de leningen toestonden.

Fernandez belooft zachte aanpak

Alberto Fernandez zei in de Argentijnse krant El Clarin dat hij de deal met het IMF zou heronderhandelen en het harde bezuinigingsbeleid zou stopzetten. Argentinië mag onder de bestaande IMF-voorwaarden het bedrag niet terugbetalen, want die voorwaarden zijn schadelijk voor de economie, zei hij. Fernandez, die een gematigder imago heeft dan de Kirchners, wil vooral de export stimuleren om dollars te verdienen waarmee hij de schuld kan afbetalen en de binnenlandse consumptie aanzwengelen. Om beleggers te sussen beloofde hij in een tweet niet voor een kwijtschelding van de schulden te gaan, zoals Nestor Kirchner deed, maar een zachte schuldherschikking over een langere looptijd te bepleiten zoals Uruguay hem voordeed.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

The Financial Times vraagt zich echter af wie uiteindelijk aan de touwtjes zal trekken na de verkiezingsoverwinning. Cristina Kirchner controleert nog grotendeels het machtige peronistische apparaat, terwijl Fernandez een kabinetschef was onder Nestor Kirchner en na een conflict met Cristina over de belasting van landbouwexport aftrad. Zijn achterban en netwerk is erg klein vergeleken met dat van Cristina Kirchner.

De vraag is ook of de financieel penibele situatie van het land de nieuwe regering niet verder in de armen van China zal jagen. Cristina Kirchner ontving tijdens haar dubbele ambtstermijn tussen 2007 en 2015 de Chinese investeerders met open armen, zodat China na Brazilië nu al de grootste handelspartner van Argentinië is.

Dat Argentinië zich in Latijns-Amerika politiek weer tot het linkse kamp rekent waartoe ook Mexico, Uruguay en Bolivië behoren liet Fernandez al meteen verstaan na zijn overwinning. Hij feliciteerde Evo Morales met zijn vierde presidentiële ambtstermijn in Bolivië en eiste meteen dat de rechtse regering van Jair Bolsonaro in Brazilië de linkse oppositiekandidaat Lula de Silva zou vrijlaten. Eerder verklaarde Fernandez ook al dat hij uit de Limagroep wil stappen, de landen die samen met VS-president Trump de Venezolaanse oppositieleider Juan Guaidó steunen tegen het beleid van president Nicolas Maduro. Ook de internationale krachtsverhoudingen in Zuid-Amerika zijn duidelijk aan het schuiven.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.